Sau gần 5 năm, những con số biết nói phản ánh sự chuyển mình mạnh mẽ: hơn 6.000 xã đạt chuẩn, thu nhập nông thôn tăng 1,4 lần, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh. Từ đồng bằng đến miền núi, Chương trình Nông thôn mới đang viết tiếp câu chuyện đổi thay của những miền quê “xanh hơn, giàu hơn và đáng sống hơn”.

Trên cơ sở Nghị quyết số 25/2021/QH15 của Quốc hội, Chính phủ đã ban hành nhiều quyết sách nhằm triển khai hiệu quả Chương trình Mục tiêu quốc gia MTQG xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021–2025. Lần đầu tiên, Ban Chỉ đạo Trung ương duy nhất được thành lập để điều phối đồng bộ cả ba chương trình MTQG (xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi).

Nhờ cơ chế chỉ đạo thống nhất này, 100% tỉnh, thành phố đã kiện toàn Ban Chỉ đạo các cấp; thiết lập quy chế phối hợp từ Trung ương đến tận thôn, bản. Hệ thống vận hành của chương trình được củng cố chặt chẽ, đảm bảo sự thông suốt trong quản lý, giám sát và tổ chức thực hiện.

Cùng với đó, các bộ, ngành Trung ương đã ban hành khoảng 154 văn bản pháp quy liên quan triển khai chương trình, gồm: 5 nghị quyết của Quốc hội, 3 nghị định của Chính phủ, 35 quyết định của Thủ tướng Chính phủ và 111 văn bản hướng dẫn của các bộ, ngành. Đây là khung pháp lý quan trọng giúp các địa phương chủ động cụ thể hóa thành chính sách đặc thù phù hợp điều kiện thực tế, nhất là trong việc xác định Bộ tiêu chí NTM nâng cao, kiểu mẫu theo hướng tiệm cận chuẩn đô thị văn minh, lồng ghép thêm các yếu tố mới như kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số, du lịch nông thôn, thích ứng biến đổi khí hậu.

Một trong những dấu ấn nổi bật nhất của giai đoạn 2021–2025 là khả năng huy động nguồn lực vượt bậc. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tổng nguồn lực huy động cho Chương trình MTQG xây dựng NTM đạt khoảng 3,85 triệu tỷ đồng, tăng gấp 1,8 lần so với giai đoạn 2016–2020.

Trong đó, vốn tín dụng tiếp tục là nguồn lực chủ đạo, đạt hơn 2,25 triệu tỷ đồng, chiếm tới 62,3% tổng nguồn vốn. Hơn 9,5 triệu khách hàng nông thôn hiện còn dư nợ phục vụ sản xuất, kinh doanh, đầu tư vào nông nghiệp, dịch vụ, tiểu thủ công nghiệp và hạ tầng kinh tế nông thôn.

Dòng vốn này không chỉ là “mạch máu tài chính” nuôi dưỡng sản xuất, mà còn là chìa khóa để hiện thực hóa mục tiêu “mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), phát triển cụm công nghiệp, làng nghề, kinh tế hợp tác và kinh tế tư nhân ở khu vực nông thôn. Thông qua hệ thống tín dụng chính sách, hàng triệu hộ dân nghèo, cận nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số được tiếp cận vốn ưu đãi, từng bước vươn lên làm giàu, giảm chênh lệch vùng miền.

Bên cạnh vốn tín dụng, ngân sách nhà nước cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm các dự án hạ tầng, an sinh và môi trường.

Ngân sách Trung ương đã bố trí 41.682 tỷ đồng (chiếm 1,1%) – chủ yếu dành cho các địa phương khó khăn, vùng sâu, vùng xa.

Ngân sách địa phương huy động được 283.743 tỷ đồng (7,4%), trong đó 16 tỉnh không nhận hỗ trợ từ Trung ương đã tự cân đối tới 178.293 tỷ đồng, thể hiện năng lực tự chủ ngày càng cao của các địa phương.

Nguồn lực từ doanh nghiệp và người dân đạt 853.518 tỷ đồng (22,2%), trong đó riêng người dân đóng góp 813.995 tỷ đồng – khẳng định vai trò chủ thể trung tâm trong xây dựng nông thôn mới.

Sau gần 5 năm triển khai, Chương trình NTM giai đoạn 2021–2025 đã đạt được những kết quả vượt kỳ vọng.

Đến nay, 79,3% số xã trong cả nước (6.084/7.669 xã) đã đạt chuẩn nông thôn mới; 42,2% xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 12,2% xã đạt chuẩn kiểu mẫu – đều vượt xa mục tiêu đề ra trong kế hoạch đầu kỳ.

Cấp huyện ghi nhận 329 huyện đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ NTM, chiếm 51% tổng số huyện cả nước, trong đó có 48 huyện đạt chuẩn nâng cao. Ở cấp tỉnh, 24 tỉnh, thành phố đã có 100% số xã đạt chuẩn NTM, và 13 tỉnh được công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM cấp tỉnh.

Nhờ đó, thu nhập bình quân khu vực nông thôn dự kiến đạt 58 triệu đồng/người/năm vào năm 2025, tăng 1,4 lần so với năm 2020. Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh, hạ tầng giao thông, điện, nước, y tế, giáo dục, văn hóa được cải thiện rõ rệt.

Đặc biệt, nhiều mô hình kinh tế nông thôn mới – từ chuyển đổi số trong nông nghiệp, phát triển nông nghiệp hữu cơ, đến du lịch cộng đồng, nông nghiệp sinh thái – đã chứng minh tính hiệu quả, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng xanh, bền vững.

Tính đến 30/6/2025, dư nợ cho vay trên địa bàn các xã trên toàn quốc đạt khoảng 2,4 triệu tỷ đồng[1] (chiếm khoảng 62,3%), tốc độ tăng trưởng tín dụng bình quân giai đoạn 2021-2025 đạt khoảng 12%/năm.

Các tổ chức tín dụng, đã tích cực triển khai các chương trình cho vay ưu đãi, hỗ trợ người dân phát triển sản xuất, chăn nuôi, trồng trọt, nuôi trồng thủy sản, và đầu tư hạ tầng kinh tế hộ gia đình.

Các khoản vay ưu tiên tập trung vào chuỗi giá trị nông sản, ứng dụng công nghệ cao, phát triển vùng nguyên liệu, góp phần hình thành các cụm sản xuất tập trung, nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh.

Vốn tín dụng chính sách từ Ngân hàng Chính sách xã hội cũng phát huy hiệu quả rõ rệt: trên 20 chương trình tín dụng ưu đãi được triển khai, giúp hàng triệu hộ nghèo, cận nghèo và lao động nông thôn vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống.

Trong đó, dư nợ cho vay Ngân hàng Chính sách xã hội thực hiện Chương trình đạt 344.400 tỷ đồng (chiếm trên 14,9% tổng dư nợ tín dụng thực hiện Chương trình với hơn 5,7 triệu lượt).

Nếu giai đoạn trước tập trung vào “lượng” – tức là số xã đạt chuẩn, thì giai đoạn 2021–2025 hướng mạnh sang “chất lượng” nông thôn mới, gắn với phát triển kinh tế bền vững, nâng cao đời sống tinh thần và văn hóa.

Bộ tiêu chí NTM kiểu mẫu bổ sung nhiều yếu tố mới: kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số, du lịch nông thôn, bảo tồn bản sắc văn hóa, gắn kết với phát triển đô thị và giảm phát thải khí nhà kính. Nhiều địa phương như Quảng Ninh, Đồng Nai, Hà Nam, Thái Bình, Lâm Đồng... đã tiên phong triển khai mô hình “NTM thông minh” – sử dụng nền tảng số trong quản lý hạ tầng, môi trường, dịch vụ công và phát triển du lịch.

Song song đó, việc giữ gìn môi trường, văn hóa nông thôn cũng được chú trọng. Các phong trào “Sáng – Xanh – Sạch – Đẹp”, “Làng quê đáng sống” lan tỏa rộng rãi, gắn với tiêu chí về an toàn thực phẩm, bảo vệ nguồn nước và tái chế rác thải nông nghiệp.

Những kết quả trên không chỉ minh chứng cho hiệu quả của cơ chế, chính sách và sự lãnh đạo thống nhất, mà còn phản ánh sức mạnh đồng thuận toàn xã hội, nơi người dân là trung tâm, nhà nước đóng vai trò kiến tạo, doanh nghiệp là động lực.

Chương trình xây dựng nông thôn mới đã tạo nên diện mạo nông thôn đổi thay sâu sắc: hạ tầng hiện đại hơn, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao, kinh tế nông thôn năng động hơn, góp phần củng cố thế trận lòng dân, giữ vững an ninh trật tự và ổn định xã hội.

Khi bước sang giai đoạn mới, với nền tảng 3,85 triệu tỷ đồng đã được huy động và đầu tư hiệu quả, Chương trình MTQG xây dựng NTM tiếp tục là một trong những trụ cột phát triển bền vững của đất nước – hiện thực hóa mục tiêu đưa nông thôn Việt Nam trở thành “những miền quê đáng sống”, xanh hơn, thịnh vượng hơn, và hội nhập sâu rộng hơn.

Tiếp nối thành công đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Chương trình Mục tiêu quốc gia “Xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững” cho giai đoạn 2026 – 2035. Chương trình mới sẽ tích hợp hai mục tiêu lớn – phát triển nông thôn và giảm nghèo đa chiều – hướng đến xây dựng nông thôn hiện đại, toàn diện, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Theo kế hoạch, đến năm 2030, Việt Nam phấn đấu tăng thu nhập bình quân của người dân nông thôn gấp 2,5 – 3 lần so với năm 2020, giảm tỷ lệ nghèo đa chiều từ 1 – 1,5% mỗi năm và có ít nhất 65% số xã đạt chuẩn nông thôn mới. Đến năm 2035, cả nước phấn đấu có 85% số xã đạt chuẩn, trong đó 30% đạt nông thôn mới hiện đại; khoảng 10 – 12 tỉnh, thành phố được công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới.

PV