TCDN - Lệnh trừng phạt của phương Tây buộc doanh nghiệp Nga phải xoay xở bằng phương thức trao đổi hiện vật vì thanh toán quốc tế khó khăn.

Trao đổi hiện vật đang trở thành phương thức thanh toán ngày càng phổ biến trong thương mại quốc tế của Nga. Một số doanh nghiệp phải tìm cách né tránh các trừng phạt của phương Tây bằng cách đổi lúa mì lấy ôtô Trung Quốc hoặc đổi hạt lanh lấy vật liệu xây dựng.

Sự hồi sinh của phương thức thanh toán “hàng đổi hàng” - hơn 30 năm sau khi Liên bang Xô Viết tan rã - cho thấy rõ ảnh hưởng của cuộc chiến tại Ukraine lên hoạt động thương mại của Nga.

Trao đổi hiện vật ngày càng phổ biến

Mỹ, châu Âu và các đồng minh đã áp hơn 25.000 lệnh trừng phạt lên Nga vì vụ sáp nhập bán đảo Crimea vào năm 2014 và cuộc chiến tại Ukraine từ năm 2022. Áp lệnh trừng phạt là chiến lược để bóp nghẹt nền kinh tế Nga và làm suy yếu sự ủng hộ dành cho chiến dịch quân sự của Tổng thống Vladimir Putin.

Một số biện pháp trừng phạt khiến các đối tác của Nga đặc biệt lo ngại về nguy cơ liên lụy, chẳng hạn như việc Nga bị loại khỏi hệ thống thanh toán SWIFT năm 2022, hay việc Washington cảnh báo các ngân hàng Trung Quốc vào năm ngoái về vấn đề hỗ trợ hoạt động quân sự của Điện Kremlin.

Một nguồn tin tiết lộ với Reuters: “Các ngân hàng Trung Quốc lo ngại Phương Tây đưa họ vào danh sách trừng phạt thông qua cơ chế trừng phạt thứ cấp. Do đó, họ không chấp nhận tiền từ Nga”.

Dường như nỗi lo ấy đã dẫn đến sự trở lại của hình thức trao đổi hiện vật - vốn khó truy vết hơn giao dịch bằng tiền. Vào năm 2024, Bộ Kinh tế Nga thậm chí còn phát hành văn bản dài 14 trang để hướng dẫn doanh nghiệp dùng phương thức trao đổi hiện vật để tránh các lệnh trừng phạt.

Cho đến gần đây, hầu như giới truyền thông không thấy bằng chứng về việc doanh nghiệp quan tâm tới các giao dịch như vậy. Tuy nhiên, tháng trước tờ Reuters đưa tin công ty công nghệ dầu mỏ Hainan Longpan Oilfield Technology đang tìm các đổi hợp kim thép và nhôm lấy động cơ tàu biển.

Ngoài ra, Reuters còn xác định ít nhất 8 thương vụ “hàng đổi hàng” dựa trên các nguồn tin trong ngành thương mại, văn bản công khai của hải quan và tuyên bố từ các công ty. 3 nguồn tin xác nhận hoạt động trao đổi hiện vật đang ngày càng phổ biến, dù Reuters chưa thể xác định tổng quy mô của chúng. 

3 nhà phân tích khác chỉ ra rằng một trong những chỉ báo tiềm năng về quy mô các giao dịch trao đổi hiện vật là chênh lệch giữa số liệu thống kê thương mại nước ngoài của ngân hàng trung ương và hải quan Nga. Trong nửa đầu năm 2025, mức chênh lệch đã tăng lên mức 7 tỷ USD.

Hải quan Nga xác nhận với Reuters rằng hoạt động thanh toán bằng hiện vật đang diễn ra với nhiều quốc gia khác nhau “đối với nhiều loại hàng hóa”. Song, các quan chức lưu ý quy mô của hoạt động này vẫn rất nhỏ so với tổng khối lượng hợp đồng thương mại.

Thặng dư thương mại trong 7 tháng đầu năm của Nga đạt 77,2 tỷ USD, thấp hơn 14% so với cùng kỳ năm trước, theo dữ liệu từ Tổng cục Hải quan Liên bang Nga. Kim ngạch xuất khẩu giảm 11,5 tỷ USD xuống 232,6 tỷ USD, kim ngạch nhập khẩu tăng 1,2 tỷ USD lên 155,4 tỷ USD.

Xe hơi đổi lúa mì

Hai nguồn tin đã thuật lại với Reuters về một giao dịch lúa mì Nga đổi lấy ô tô Trung Quốc. Một nguồn tin cho biết chính phía Trung Quốc đã yêu cầu đối tác Nga thanh toán bằng ngũ cốc.

Cơ chế của giao dịch là đối tác Trung Quốc mua ô tô bằng nhân dân tệ, đối tác Nga mua lúa mì bằng ruble, tiếp đến lúa mì được đổi lấy ô tô.

Trong hai giao dịch khác, doanh nghiệp Nga dùng hạt lanh để đổi lấy nhiều loại hàng hóa từ Trung Quốc, bao gồm đồ gia dụng và vật liệu xây dựng, theo văn bản hải quan.

Một trong những thương vụ hạt lanh được ghi nhận vào năm 2024 bởi đơn vị hải quan ở vùng Urals. Các chuyên gia ước tính giá trị của thương vụ đó khoảng 100.000 USD.

Trung Quốc là khách hàng lớn của hạt lanh Nga. Mặt hàng này vừa là một sản phẩm dinh dưỡng, vừa có ứng dụng trong các quy trình công nghiệp.

Trong những giao dịch khác, phía Nga chuyển kim loại đến Trung Quốc để lấy máy móc, lấy vật liệu thô rồi nhận lại dịch vụ, hoặc mua nhôm để thanh toán cho một công ty Trung Quốc. Một thỏa thuận “hàng đổi hàng” khác diễn ra với một doanh nghiệp Pakistan.

Tại diễn đàn kinh doanh Kazan Expo vào tháng 8, các doanh nghiệp Trung Quốc chỉ ra rắc rối thanh toán là một trong những trở ngại trong quan hệ thương mại song phương Trung - Nga. Ông Xu Xinjing, Chủ tịch Hainan Longpan Oilfield Technology, đã đề xuất giải pháp là các bên chấp nhận trao đổi bằng hiện vật.

Muôn vẻ cách tránh lệnh trừng phạt

Sau khi Liên bang Xô Viết tan rã vào thập niên 1990, hình thức “hàng đổi hàng” từng trở nên phổ biến trong nền kinh tế Nga, bởi nó giúp khắc phục những vấn đề như tình trạng thiếu thốn tiền mặt và lạm phát cao. Ngày nay Nga có lượng tiền mặt dồi dào, nhưng “hàng đổi hàng” được thúc đẩy bởi áp lực từ các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Nga tuyên bố các lệnh trừng phạt của phương Tây là bất hợp pháp và Trung Quốc cũng từng chỉ trích chúng.

Trao đổi bằng hiện vật không phải biện pháp duy nhất Nga sử dụng để né đòn của phương Tây. Một số nhà kinh doanh trả phí để các “đại lý thanh toán”  hỗ trợ chuyển tiền thông qua nhiều cơ chế khác nhau, dù các giao dịch như vậy vẫn có rủi ro. Những người khác sử dụng tiền mã hóa neo giá theo USD.

Ông Sergey Putyatinsky, Phó Giám đốc mảng vận hành và công nghệ thông tin tại công ty tài chính Nga BCS, cho biết: “Các doanh nghiệp nhỏ đang tích cực sử dụng tiền mã hóa. Một số trả bằng tiền mặt, số khác thanh toán bù trừ hoặc dùng tài khoản tại nhiều ngân hàng khác nhau.

Hiện chưa có giải pháp công nghệ sẵn có nào. Nền kinh tế Nga vẫn đang cầm cự và doanh nghiệp phải đồng thời áp dụng 10 - 15 phương thức thanh toán khác nhau”.