Hiểu đúng về thị trường chứng khoán phái sinh

06/07/2022, 19:10

TCDN - Phái sinh theo bản chất là hợp đồng mua một loại hàng hoá, hay loại tiền tệ, hay giấy tờ có giá… tại một thời điểm trong tương lai với một mức giá nhất định do bên bán và bên mua thoả thuận.

Trong một thị trường phát triển, các sản phẩm kinh doanh ngày càng đa dạng và các dạng thức hợp đồng cũng tương tự đa dang theo: từ hợp đồng quyền chọn (options), Hợp đồng tương lai (futures) hay hợp đồng phái sinh (derivatives).

Vì vậy các dạng thức này cũng có thể có mặt trong thị trường tài chính để làm đa dạng hoá các lựa chọn đầu tư, mà mục đích chính là để đưa giá trị tương lai của một loại tài sản phù hợp với giá trị thị trường hay nhu cầu tương lai được dự báo, và đưa giá trị thị trường hiện tại của tài sản dần dần tiệm cận phù hợp với giá trị xảy ra tại một thời điểm trong tương lai có tính đến sự chiết khấu vào giá của các yếu tố về giá trị thời gian của tiền, kỳ vọng của nhà đầu tư và viễn cảnh kinh tế vĩ mô.

Trong phạm vi ngắn, chúng ta bàn ngay đến vấn đề mua bán một dạng hợp đồng phái sinh chỉ số đang có trên thị trường CKVN.

Phái sinh theo bản chất là hợp đồng mua một loại hàng hoá, hay loại tiền tệ, hay giấy tờ có giá… tại một thời điểm trong tương lai với một mức giá nhất định do bên bán và bên mua thoả thuận.

Phái sinh theo bản chất là hợp đồng mua một loại hàng hoá, hay loại tiền tệ, hay giấy tờ có giá… tại một thời điểm trong tương lai với một mức giá nhất định do bên bán và bên mua thoả thuận.

Phái sinh theo bản chất là hợp đồng mua một loại hàng hoá, hay loại tiền tệ, hay giấy tờ có giá… tại một thời điểm trong tương lai với một mức giá nhất định do bên bán và bên mua thoả thuận.

Bản chất để phòng hộ rủi ro tăng giá bất ngờ cho bên mua và để đảm bảo phòng hộ rủi ro sụt giá ngoài mức dự kiến cho bên bán. Thực chất đây là một công cụ rất tốt để phòng hộ cho các bên khi tham gia thị trường và chính là công cụ chống lại sự biến động giá bất ngờ theo cả chiều lên và chiều xuống.

Tuy nhiên khi hình thành sản phẩm phái sinh ở TTCK VN, chúng ta đang có sản phẩm phái sinh chỉ số mà hậu quả của nó lại gây ra biến động giá càng bất thường mà biến động mãnh mẽ đến khó hiểu hơn cho thị trường chứng khoán. Có một số bất cập mà dưới tư cách một người quan sát, (chúng tôi) xin nêu ra như sau:

Trước tiên, chúng ta cho phép phái sinh chỉ số là một dạng gián tiếp của hợp đồng phái sinh. Cho nên khi đáo hạn các hợp đồng này, không có sự mua bán thực một loại chứng khoán nào diễn ra giữa bên mua và bán chỉ số.

Người mua không thực sự muốn mua cổ phiếu và người bán cũng ko thực sự cần bán cổ phiếu. Hai bên chỉ tham chiếu vào giá trị của công thức chỉ số VN30 để tính lời/lãi cho nên bản chất tiềm ẩn việc đánh bạc/ đầu cơ kiếm lợi hơn là đầu tư.

Nếu là đầu tư và phòng vệ đầu tư, chúng ta nên khuyến khích phái sinh các sản phẩm chứng quyền: quyền chọn mua và bán loại cổ phiếu cụ thể các kỳ hạn tương lai với mức phí của nhà phát hành càng thấp càng tốt.

Khi thị trường chứng quyền thực sự phát triển, có đầy đủ các options chứng quyền cho gần hết các cổ phiếu trong giỏ VN30, thì lúc đó sản phẩm chỉ số tổng hợp như các hợp đồng phái sinh VN30 mới biến động phù hợp với thị trường cổ phiếu khách quan.

Bất cứ một tác nhân nào làm méo mó giao dịch ngắn hạn của một loại cổ phiếu sẽ có sự điều chỉnh tham chiếu của hợp đồng quyền chọn, làm cho tâm lý của các nhà đầu tư khác không bị ảnh hưởng theo. Tức là chúng ta phát triển phái sinh trực tiếp trước rồi mới đến phái sinh gián tiếp.

Tiếp theo, chúng ta có sản phẩm phái sinh chỉ số VN30 với các kỳ đáo hạn sau: cuối tháng giao dịch t, t+1 tháng, t+ 3 tháng và t+ 6 tháng. Quan sát thì chỉ có giao dịch ở kỳ đáo hạn gần nhất được nhà đầu tư tham gia giao dịch sôi động và chỉ số này biến động theo sát VN30.

Tuy nhiên một số các nhà đầu tư đã phản ánh có sự thao túng ở chỉ số này và thao túng giỏ chỉ số là thao túng các cổ phiếu trong VN30. Nguyên nhân từ phía nhà đầu tư lý giải như sau: Trong giỏ VN30, có những cổ phiếu mà vốn hoá rất lớn, chiếm tỷ trọng ảnh hưởng vào chỉ số VN30 rất lớn nhưng tỷ lệ cổ trôi nổi free-load thấp và do đó khối lượng giao dịch hàng ngày rất thấp, ví dụ: SAB, BVH, MSN, VHM…. Khi các cổ phiếu này biến động mạnh, giá trị VN30 cũng bị tác động lớn, tuy nhiên giá trị tham gia giao dịch trong phiên của cổ phiếu này không lớn.

Nếu việc thao túng giá của một số cổ phiếu vốn hoá lớn có thể điều khiển chỉ số VN30, sẽ có những bên tài chính lớn có thể lũng đoạn thị trường cổ phiếu cơ sở để trục lợi trên thị trường phái sinh khi họ có thể tự tạo ra xu hướng tăng giảm ngay trong một phiên cho thị trường cơ sở.

Có thể nhìn thấy rõ là giao dịch chỉ số phái sinh luôn không có xu hướng nhất quán trong một ngày mà thường bị kéo tăng/giảm bất thường vào một thời gian rất ngắn để đảm bảo giá trị cuối phiên hay giữa phiên luôn chênh lệch lớn với giá trị giao dịch trung bình trong cả phiên.

Chỉ cần kéo nhẹ giá một vài cổ phiếu trong giỏ VN30 vào một thời gian ngắn (30p - 1h) thì số vốn cho thiệt hại chênh lệnh 1-2% trên thị trường cơ sở, tuy không lớn nhưng bên lũng đoạn có thể thu lãi trên hàng chục ngàn tài khoản của các nhà đầu tư phái sinh bằng cách đi ngược đám đông trong thời gian rất ngắn, gây tâm lý hoảng loạn phải đóng lệnh cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Xoá bỏ nguy cơ tiềm ẩn này rất đơn giản nhưng phải dứt khoát bằng 2 điều kiện:

Thứ nhất, mức độ cấp cho vay margin trên thị trường phái sinh chỉ được phép bằng mức độ cấp tín dụng trên thị trường cơ sở.

Như vậy nếu thị trường cơ sở biến động bao nhiêu % thì mức độ thiệt hại hay thu lợi của thị trường phái sinh tương đương, không có chênh lệch từ việc tổ chức cá nhân nào thao túng bằng chấp nhận thiệt hại bên này để nhận được nhiều hơn bên kia (ví dụ: bán giá thấp lỗ bên cơ sở 2%, nhưng phái sinh short thì nếu âm 2% chỉ số sẽ nhân với đòn bẩy cao hơn 5-6 lần sẽ thu lợi lớn, hay mua giá cao thị trường cơ sở để đẩy chỉ số VN30 lên thu lợi nhiều lần nhờ đòn bẩy vay lớn).

Thứ 2, Khi thị trường bình ổn, chứng khoán phái sinh chỉ số vẫn bị thao túng trong ngắn hạn hay ngay trong một ngày giao dịch vì Phương pháp lợi dụng đi ngược đám đông, nếu đám đông các nhà đầu tư nhỏ lẻ có tâm lý ưa thích dự báo thị trường giảm và dùng công cụ short thì bên lũng đoạn có thể đối ứng ngược lại và kéo chỉ số tăng ngược để hưởng lợi, cụ thể là có những phiên chỉ số VN30 và giá trị hợp đồng VN30Fdatemonth cách rất xa >25 điểm.

Loại bỏ triệt để điều này bằng việc giá đóng cửa của hợp đồng chỉ số phái sinh sẽ là giá trung bình trọng số toàn phiên giao dịch, chứ không chỉ 30p hay 1 tiếng, thì chúng ta sẽ không có bên được lợi.

Bên nào lũng đoạn kéo giá chỉ số lệch cuối phiên sẽ chịu thiệt hại và tâm lý nhà đầu tư không hoảng loạn, cuộc chơi công bằng nếu người chơi dự đoán đúng cho diễn biến thị trường cơ sở thực sự xảy ra chứ không phải dự đoán theo “nhà cái” hay “đi ngược đám đông” như hiện nay.

PV
Bạn đang đọc bài viết Hiểu đúng về thị trường chứng khoán phái sinh tại chuyên mục Chứng khoán của Tạp chí Tài chính doanh nghiệp. Liên hệ cung cấp thông tin và gửi tin bài cộng tác:

email: [email protected], hotline: 086 508 6899

Bình luận

Tin liên quan