TCDN - Tình trạng mua bán hóa đơn bất hợp pháp vẫn tiếp tục có diễn biến phức tạp gây thất thu cho ngân sách nhà nước. Bên cạnh việc triển khai sử dụng hóa đơn điện tử, ngành Thuế có bộ tiêu chí áp dụng quản lý rủi ro để xác định dấu hiệu rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn.

Phát hiện rủi ro ngay từ ban đầu

Theo Tổng cục Thuế, thực tiễn thời gian qua, các vụ án liên quan đến mua bán hóa đơn, nhiều doanh nghiệp “ma” được thành lập, không có hoạt động sản xuất kinh doanh mà chỉ để mua bán hóa đơn kiếm lời bất hợp pháp; một số cá nhân thực hiện mua bán, sáp nhập doanh nghiệp rồi thâu tóm và thực hiện hành vi mua bán hóa đơn tại các doanh nghiệp này. Doanh nghiệp xuất hóa đơn rồi ngừng nghỉ kinh doanh,...

Tuy nhiên, với số lượng doanh nghiệp ngày càng lớn như hiện nay thì việc kiểm soát, quản lý chặt chẽ các doanh nghiệp có dấu hiệu rủi ro nói chung cũng như rủi ro vi phạm về hóa đơn nói riêng trở nên khó khăn hơn. Do vậy, Tổng cục Thuế đã ban hành Quyết định số 78/QĐ-TCT ngày 02/02/2023 về Bộ chỉ số tiêu chí (CSTC) đánh giá, xác địnhngười nộp thuế (NNT) có dấu hiệu rủi ro trong quản lý hóa đơn.

Bà Nguyễn Thu Trà, Trưởng Ban quản lý rủi ro, Tổng cục Thuế cho hay, “Khối lượng HĐĐT ngày càng lớn, cơ quan thuế không thể kiểm soát hết hoạt động phát hành, sử dụng HĐĐT của tất cả NNT. Thay vào đó, cơ quan thuế áp dụng phân tích rủi ro theo các tiêu chí đánh giá để xác định NNT có rủi ro cao là NNT có nhiều dấu hiệu nghi ngờ gian lận khi sử dụng hóa đơn để đưa vào kiểm tra, thanh tra”.

Bộ CSTC rủi ro về hóa đơn xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn nhằm giúp cơ quan thuế phân tích thông tin, xác định NNT có dấu hiệu rủi ro cao để chuyển sang hình thức sử dụng hóa đơn có mã của cơ quan thuế hoặc đưa vào diện kiểm tra việc quản lý và sử dụng hóa đơn.

Đáng chú ý, ngày 24/4/2023 Tổng cục Thuế đã công bố hoạt động của Trung tâm cơ sở dữ liệu HĐĐT phục vụ công tác phân tích, quản lý rủi ro sử dụng HĐĐT. Đến nay, 63 Cục Thuế trên cả nước đã triển khai sử dụng hệ thống hỗ trợ kiểm soát tình hình sử dụng hóa đơn của doanh nghiệp.

Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu hóa đơn điện tử giúp phát hiện các giao dịch mua bán bất thường và tiến tới phòng ngừa từ sớm, từ xa việc mua bán khống HĐĐT, đồng thời sẽ có cảnh báo tới người nộp thuế về sự bất thường trong việc sử dụng hóa đơn ngay khi xuất hóa đơn. Việc áp dụng công nghệ xử lý dữ liệu lớn, công nghệ trí tuệ nhân tạo sẽ có thể phát hiện ra những trường hợp gian lận, nghi ngờ mua bán hóa đơn với xâu chuỗi nhiều doanh nghiệp tham gia.

Hệ thống có thể truy vết mọi hành vi mua bán hóa đơn không hợp pháp, cơ quan thuế có thể khai thác, sử dụng nhằm phát hiện các trường hợp có hành vi trốn thuế, chiếm đoạt thuế để phối hợp với cơ quan công an và cơ quan nhà nước có liên quan để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Theo bà Trà, hàng tỷ hóa đơn với đa dạng các hàng hóa, dịch vụ khác nhau. Khi cần tập trung kiểm soát những hàng hóa trọng điểm rủi ro, công cụ sẽ giúp cơ quan thuế lọc được những hóa đơn mua bán mặt hàng trọng điểm để phân tích chuyên sâu. Nhiều trường hợp gian lận hoàn thuế qua xuất khẩu đã nâng khống giá hàng hóa xuất khẩu gấp hàng chục lần. Kiểm soát giá bất thường giúp sàng lọc các trường hợp cần giám sát, giúp ngăn chặn kịp thời gian lận hoàn thuế.

Cảnh báo hàng nghìn doanh nghiệp rủi ro

Mới đây nhất, Tổng cục Thuế có công văn gửi cục thuế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thực hiện rà soát, xử lý thuế đối với các hành vi mua, bán hóa đơn trái pháp luật. Theo đó, có 524 doanh nghiệp lọt vào tầm ngắm bị giám sát rủi ro trong sử dụng hóa đơn.

Tại công văn này, Tổng cục Thuế cho hay, Tổng cục Thuế cho biết, đã nhận được công văn của Công an tỉnh Phú Thọ về đề nghị chỉ đạo phối hợp phòng ngừa tội phạm mua, bán trái phép hóa đơn điện tử. Cụ thể, trong quá trình điều tra, cơ quan Công an tỉnh Phú Thọ phát hiện Nguyễn Minh Tú và các cá nhân khác đã thực hiện hành vi mua doanh nghiệp để phát hành hóa đơn, bán cho tổ chức, cá nhân có nhu cầu, gây thiệt hại ngân sách nhà nước.

Theo đó, để rà soát, xử lý thuế đối với các hành vi mua, bán hóa đơn trái pháp luật, Tổng cục Thuế đã có Công văn 1798/TCT-TTKT yêu cầu cục thuế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương rà soát, xử lý hóa đơn không hợp pháp theo hướng dẫn, chỉ đạo của Tổng cục Thuế trước đó tại các Công văn số 129/TCT-TTKT ngày 9/11/2022, Công văn số 133/TCT- TTKT ngày 23/11/2022, để kịp thời báo cáo đầy đủ các nội dung về Tổng cục Thuế theo đúng quy định.

Cụ thể, Tổng cục Thuế yêu cầu các cục thuế tập trung vào việc rà soát các hóa đơn xuất bán ra của 524 doanh nghiệp có rủi ro về hoá đơn điện tử; rà soát, kiểm tra doanh nghiệp sử dụng hoá đơn của các đơn vị này.

Trường hợp phát hiện doanh nghiệp thuộc cơ quan thuế quản lý đã sử dụng hóa đơn của doanh nghiệp trong số 524 doanh nghiệp nêu trên thì yêu cầu doanh nghiệp giải trình làm rõ việc sử dụng hóa đơn để khấu trừ hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT), tính vào chi phí tính thuế thu nhập doanh nghiệp, hợp thức hàng hóa mua trôi nổi, buôn lậu.

Đồng thời, Tổng cục Thuế đề nghị các cục thuế căn cứ hành vi vi phạm thực tế và quy định tại các văn bản pháp luật để kịp thời xử lý về thuế theo đúng quy định hoặc củng cố hồ sơ, chuyển cơ quan công an đề nghị xử lý theo quy định pháp luật.

Đối với cục thuế trực tiếp quản lý thuế đối với doanh nghiệp thuộc danh sách 524 doanh nghiệp tiến hành rà soát, nếu phát hiện doanh nghiệp có xuất hóa đơn bán ra cho doanh nghiệp ở địa phương khác đã phát hành trong năm 2020, năm 2021, năm 2022, không có trong dữ liệu hóa đơn điện tử của Tổng cục Thuế thì kịp thời có văn bản thông báo gửi đến cơ quan thuế liên quan, tiến hành nhập thông tin lên ứng dụng xác minh hóa đơn để phối hợp, đối chiếu, và soát, xử lý theo quy định.

Tuy nhiên, Tổng cục Thuế cũng khẳng định, trường hợp 524 doanh nghiệp bán hóa đơn này khác với trường hợp các doanh nghiệp bán hàng rồi bỏ địa chỉ kinh doanh đã đăng ký với cơ quan thuế vì các doanh nghiệp bán hóa đơn chủ yếu khai khống hóa đơn hàng hóa mua vào.

Tổng cục Thuế khuyến cáo, trường hợp người mua hàng hóa, dịch vụ sử dụng hóa đơn, chứng từ không hợp pháp chứng minh được lỗi vi phạm sử dụng hóa đơn không hợp pháp thuộc về bên bán hàng thì bị xử phạt vi phạm hành chính về thuế theo quy định tại Điều 142 Luật Quản lý thuế.

Trường hợp phát hiện người nộp thuế sử dụng hóa đơn không hợp pháp, sử dụng không hợp pháp hóa đơn thì bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn thuế theo quy định tại Điều 143 Luật Quản lý thuế.

Tổng cục Thuế yêu cầu Cục Thuế địa phương thông báo mời doanh nghiệp liên quan đến 524 doanh nghiệp có rủi ro cao nêu trên để chứng minh việc sử dụng hóa đơn là hợp pháp. Việc giải trình trực tiếp tại Cơ quan Thuế hoặc bằng văn bản là lựa chọn của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp có hóa đơn mua bán hàng hóa phù hợp với thực tế giao dịch thực hiện kê khai nộp thuế theo quy định hiện hành.

Quyền Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Mai Xuân Thành cho biết, hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử sẽ giúp cơ quan thuế chủ động hơn trong việc quản lý thuế, quản lý hóa đơn góp phần kiểm soát, phát hiện nhanh người nộp thuế gian lận về hóa đơn.

Hệ thống giúp công chức ngành thuế có công cụ, nguồn dữ liệu để tập trung thực hiện rà soát, phân tích, phát hiện các dấu hiệu rủi ro trong việc phát hành, sử dụng hóa đơn điện tử. Từ đó ngăn ngừa, xử lý kịp thời theo quy định pháp luật đối với các trường hợp vi phạm về hóa đơn cũng như các hành vi gian lận, trốn thuế, hoàn thuế GTGT sai quy định, góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý thuế, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng cho doanh nghiệp.

Bài 2: Kiên quyết chuyển cơ quan điều tra hành vi mua bán hóa đơn bất hợp pháp