TCDN - Sau 15 năm triển khai Chương trình Mục tiêu Quốc gia Xây dựng Nông thôn mới (NTM), khu vực nông thôn đã có sự đổi thay toàn diện. Trong thành công đó, Kinh tế tập thể, mà hạt nhân là các Hợp tác xã (HTX) kiểu mới, được khẳng định là thành phần kinh tế quan trọng.

Các HTX không chỉ đáp ứng trực tiếp tiêu chí số 13 về Tổ chức sản xuất mà còn là đòn bẩy thực hiện các tiêu chí về môi trường, văn hóa và nâng cao thu nhập. Đây là những đơn vị tiên phong ứng dụng công nghệ, liên kết theo chuỗi giá trị, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, tạo nền tảng vững chắc để xây dựng Nông thôn mới thông minh, hiện đại. Trong bối cảnh Nông nghiệp 4.0, HTX đóng vai trò là chiếc cầu nối, giúp người nông dân liên kết, ứng dụng khoa học kỹ thuật và nâng cao giá trị sản phẩm.

Đánh thức tiềm năng miền Tây Nghệ An bằng dược liệu và công nghệ

Khu vực miền tây Nghệ An đang được "đánh thức" nhờ mô hình kinh tế tập thể kiểu mới, mà tiên phong là Hợp tác xã Dược liệu Pù Mát (xã Con Cuông).

Thành lập năm 2019, HTX Dược liệu Pù Mát tập trung nghiên cứu, trồng và chế biến các sản phẩm từ dược liệu địa phương. Bằng phương pháp canh tác bền vững và ứng dụng công nghệ tiên tiến, HTX đã phát triển thành công vùng trồng dược liệu quy mô 30 ha (trong đó 4 ha do công ty trực tiếp trồng, còn lại liên kết với người dân).

Đặc biệt, HTX đã xây dựng được chuỗi giá trị khép kín từ vườn ươm đến sản phẩm: cung cấp giống, chuyển giao kỹ thuật trồng hữu cơ, thu mua, sơ chế và liên kết chế biến sâu tại địa phương. Để thực hiện được quy mô này, HTX đã chủ động huy động vốn thành viên và tiếp cận vốn vay ưu đãi, tận dụng chính sách hỗ trợ để đầu tư ban đầu cho vùng trồng và xây dựng cơ sở chế biến. Nhờ đó, hàng chục sản phẩm trà, cao dược liệu chất lượng, đạt chuẩn OCOP 3 sao, 4 sao đã ra đời. HTX đang tiếp tục mở rộng diện tích, đưa thêm nhiều loại dược liệu vào chuỗi và ứng dụng công nghệ 4.0 sâu hơn để chế biến trực tiếp, xây dựng thương hiệu riêng.

Ông Phan Tất Quý, Giám đốc HTX Dược liệu Pù Mát, cho biết: "Sau hơn 6 năm hoạt động, với mục tiêu phát triển bền vững gắn với bảo tồn nguồn gen dược liệu, HTX đã thực sự trở thành cầu nối, giúp bà con bán được sản phẩm với giá cao hơn thị trường, tạo ra thu nhập ổn định từ 6 – 8 triệu đồng/tháng cho mỗi hộ thành viên. Mô hình đã tạo việc làm ổn định và thu nhập bền vững cho hàng trăm lao động nông thôn, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số vùng đệm Pù Mát".

Còn tại HTX Nông nghiệp Tinh bột nghệ Miền Tây Xứ Nghệ, chị Đoàn Thị Vân quyết tâm vực dậy nghề dược liệu từ các hộ gia đình. Chị mạnh dạn đầu tư máy móc, chế biến các sản phẩm từ nghệ, sắn dây, hà thủ ô, cà gai leo,... Trong quá trình sản xuất, HTX đặc biệt chú trọng tới chất lượng, đa dạng mẫu mã sản phẩm, tích cực trong hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm..

Nhờ đó, từ năm 2023, HTX đã có 3 sản phẩm được cấp giấy chứng nhận OCOP 3 sao, năm 2024 có thêm 1 sản phẩm được cấp GCN sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu. Hiện HTX luôn duy trì hơn 10 lao động người địa phương, đảm bảo thu nhập hàng tháng từ 5-6 triệu đồng/người/tháng.

Cũng là một HTX hoạt động hiệu quả trong lĩnh vực trồng và chế biến dược liệu trên địa bàn tỉnh, trải qua nhiều khó khăn thách thức đến nay HTX Dược liệu Phủ Quỳ đã trở thành một trong những trợ lực phát triển kinh tế nông thôn cho người dân tại một số huyện nghèo như:P Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong thuộc miền tây của tỉnh Nghệ An.

Chị Nguyễn Diệu Thúy - Giám đốc HTX nhớ lại, năm 2020, khi mới thành lập HTX gặp không ít khó khăn về kinh nghiệm quản trị, nguồn vốn, nhất là việc ứng dụng khoa học kỹ thuật để chế biến sâu sản phẩm từ cây nghệ, cà gai leo, hà thủ ô,… “Vào thời điểm đó may mắn của HTX là có sự tư vấn, hỗ trợ kịp thời của Liên minh HTX tỉnh, ngành Nông nghiệp, Công Thương và chính quyền địa phương, hoạt động sản xuất kinh doanh của HTX ngày càng phát triển ổn định, việc sản xuất kinh doanh bắt đầu có lãi từ năm 2021” – chị Thúy chia sẻ.

Đến nay, HTX đã có 10 sản phẩm, trong đó có 7 sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 3 sao. Sản phẩm của HTX hiện đã có mặt tại nhiều tỉnh, thành phố như Hà Nội, Hải Phòng, TP Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Đà Nẵng,...

Cơ giới hóa đồng bộ và đa ngành: Bài học từ Minh Thành

Mô hình khác là HTX Dịch vụ Nông nghiệp và Xây dựng Minh Thành (xã Vân Du), thành lập năm 2016 sau khi giải thể HTX cũ hoạt động kém hiệu quả. Khởi nguồn từ vài chục thành viên, đến nay HTX đã phát triển thành mô hình kinh tế tập thể đa ngành với hơn 700 thành viên.

HTX Minh Thành không chỉ cung ứng vật tư, dịch vụ làm đất, thủy lợi mà còn tham gia vào chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ. Với định hướng tập trung cơ giới hóa, HTX đã mạnh dạn sử dụng vốn tự có và tận dụng hạn mức tín dụng để đầu tư đồng bộ máy cày, máy cấy, máy gặt và cả máy bay phun thuốc trừ sâu. Trong bối cảnh Chính phủ đã nâng mức cho vay không tài sản bảo đảm đối với HTX lên đến 5 tỷ đồng (theo Nghị định 156/2025/NĐ-CP), việc tiếp cận vốn để đầu tư công nghệ đã trở nên thuận lợi hơn. Nhờ đầu tư tài chính mạnh mẽ vào công nghệ, chi phí sản xuất giảm, năng suất tăng 10-15% và quan trọng nhất là giải phóng sức lao động cho người dân.

Không chỉ liên kết và hiện đại hóa nông nghiệp, HTX Minh Thành còn phát huy tích cực ở mảng xây dựng, là cánh tay đắc lực trong việc chỉnh trang nông thôn. Nhờ khả năng huy động và quản lý tài chính hiệu quả, HTX đã góp phần xây dựng cơ sở hạ tầng, hiện thực hóa mục tiêu NTM tại địa phương. Liên tiếp 2 năm 2024 và 2025, HTX này đã được vinh danh trong 100 HTX tiêu biểu toàn quốc với giải thưởng “Ngôi sao HTX”.

HTX kiểu mới: Một trong những trụ cột tăng trưởng cho Nghệ An

Việc thực hiện Luật HTX năm 2012 và Luật HTX sửa đổi đã giúp các HTX kiểu mới chuyển từ mô hình chỉ làm dịch vụ thủy lợi sang kinh doanh đa dịch vụ và kết nối thị trường, tạo sự chuyển biến mạnh cả về chất và lượng.

Toàn tỉnh Nghệ An hiện có hơn 900 HTX đang hoạt động, trong đó có hơn 60% hoạt động hiệu quả. Các HTX đã tạo việc làm cho hơn 9 nghìn lao động tại địa bàn với thu nhập bình quân khoảng 6 triệu đồng/người/tháng. Trong hơn 700 sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên của tỉnh, khoảng 50% là sản phẩm của các HTX.

Nhiều HTX đã xây dựng mô hình sản xuất kinh doanh quy mô lớn, đưa cơ giới hóa đồng bộ vào sản xuất nông nghiệp từ khâu làm đất, bắc mạ, máy cấy đến thu hoạch và tiêu thụ, tạo việc làm ổn định và nâng cao thu nhập cho thành viên. Đáng chú ý, một số HTX đã nhận được sự hỗ trợ tài chính rất lớn từ tỉnh thông qua Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐND, với mức hỗ trợ tối đa lên đến 700 triệu đồng/HTX để ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số. Một số HTX tham gia thực hiện Dự án liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm được tỉnh, huyện phê duyệt hỗ trợ về vốn và lãi suất đã phát huy hiệu quả rõ nét, chuyển từ canh tác truyền thống manh mún sang cơ giới hóa đồng bộ và theo chuỗi giá trị. Điều này chứng minh vai trò quan trọng của nguồn lực tài chính công trong việc "mồi" vốn cho kinh tế tập thể phát triển.

Từ những mô hình điểm, HTX kiểu mới đã chứng minh vai trò trụ cột trong việc tái cơ cấu nông nghiệp, nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm, đồng thời giải quyết hài hòa các mối quan hệ lợi ích. Các HTX đóng vai trò nòng cốt trong phát triển sản phẩm OCOP, góp phần xây dựng thương hiệu nông sản địa phương.

Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, Tỉnh Nghệ An đang ưu tiên phát triển HTX gắn với nông nghiệp công nghệ cao, chuyển đổi số và sản xuất xanh, bền vững, xây dựng khu vực kinh tế tập thể như một trụ cột mới cho tăng trưởng nhằm kiến tạo một nền nông nghiệp thịnh vượng, và một nông thôn Việt Nam hiện đại, văn minh và bền vững.