Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Phong Điền ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế được thành lập năm 2002, rộng trên 41.500 ha với 43 tiểu khu.

Việc thành lập nhằm bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học, quần thể của các loài động thực vật quý hiếm, các loài đang bị đe dọa, các loài đặc hữu của vùng núi thấp miền Trung; duy trì giá trị sinh thái và chức năng phòng hộ đầu nguồn của khu vực đối với các con sông lớn Mỹ Chánh, Ô Lâu, sông Bồ.

Nhộn nhịp các đại công trường

Khu BTTN Phong Điền được công nhận là một trong những nơi cư trú cuối cùng của gà lôi lam màu trắng, là vùng bên trong của Vùng chim đặc hữu (EBA) vùng địa hình núi thấp Trung Bộ. Tại đây còn có 6 trong số 9 loài có vùng phân bố hạn chế trong EBA này, đáng chú ý là gà so Trung Bộ (Arborophila merlini), khướu đuôi ngắn (Jabouilleia danjoui).

Tuy nhiên, năm 2008, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế quyết định phê duyệt quy hoạch thủy điện nhỏ ở địa phương này. Theo đó, trong số 8 thủy điện ưu tiên đầu tư thì 4 thủy điện gồm Alin B1, Alin B2, Rào Trăng 3 và Rào Trăng 4 nằm trong Khu BTTN Phong Điền.

Sau khi được cấp phép, năm 2010, công trình thủy điện Alin B1 với công suất 42 MW ở suối Alin (huyện A Lưới) do Công ty CP Thủy điện Trường Phú làm chủ đầu tư đã được khởi công. Đây là nhà máy nằm ở thượng nguồn, nước từ thủy điện này đổ về suối Rào Trăng, qua thủy điện Alin B2 (20 MW, Công ty CP Thủy điện Alin B2 làm chủ đầu tư) ở xã Phong Xuân và Phong Mỹ, huyện Phong Điền. Tiếp đó, ở dưới hạ lưu, 2 thủy điện còn lại trên suối Rào Trăng là Rào Trăng 3 (13 MW) và Rào Trăng 4 (14 MW) sử dụng nguồn nước phát điện.

Để thi công các nhà máy thủy điện này, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế đã chấp thuận cho các chủ đầu tư mở Tỉnh lộ (TL) 71 dựa trên lối mòn từ thời chiến tranh để lại, cạnh bên là đường dây điện dẫn nguồn từ 4 nhà máy hòa vào lưới điện quốc gia.

Nhà máy Thủy điện Alin B1 đang được thi công.

Ông Đặng Vũ Trụ, Giám đốc Khu BTTN Phong Điền, cho biết TL71 dài hơn 50 km nhưng có đến 25 km qua khu bảo tồn. Tương tự, cả 4 nhà máy thủy điện trên đều nằm trong Khu BTTN Phong Điền, thuộc vùng lõi và khu vực phục hồi sinh thái.

"Khoảng 200 ha rừng phải chuyển đổi mục đích để thi công các dự án thủy điện. Ngoài ra, một số diện tích khác cũng phải chuyển đổi để thi công TL71 và đường dây điện nối vào hệ thống điện lưới quốc gia. Tất cả đã được HĐND tỉnh Thừa Thiên - Huế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy hoạch, thẩm định và có quyết định chuyển đổi mục đích từ năm 2011" - ông Trụ khẳng định.

Men theo TL71 ở đoạn đầu tại xã Phong Xuân, huyện Phong Điền, vượt qua nhiều đoạn đường đang thi công giữa những ngọn núi dựng đứng, chúng tôi ghi nhận cảnh nhộn nhịp ở các đại công trường. Cách chừng 20 km là công trình thủy điện Rào Trăng 4 đang thi công nhiều hạng mục với khoảng 60 công nhân, phương tiện máy móc đang làm việc. Tiếp đó là thủy điện Rào Trăng 3, Alin B2 và cuối cùng là Alin B1.

Theo báo cáo của các chủ đầu tư, thủy điện Alin B1 đã xây lắp ước đạt trên 50%; Alin B2 đã thi công hoàn thành nền đường của hạng mục đường vận hành thi công, đường điện 22 KV phục vụ thi công, một số hạng mục cụm đầu mối, đường hầm dẫn nước, hạng mục tháp điều áp, hoàn thành toàn bộ khu phụ trợ đã thi công...; thủy điện Rào Trăng 3 đang xây dựng các hạng mục phụ trợ; thủy điện Rào Trăng 4 thì đã hoàn thành toàn bộ các hạng mục phụ trợ.

Đối diện nhiều nguy cơ

Để thực hiện các dự án này, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có quyết định chuyển đổi mục đích đất và khai thác, tận thu rừng tự nhiên. Năm 2016 và 2017 có trên 63 ha rừng bị chặt hạ, trong đó khoảng 40 ha rừng có gỗ với khối lượng được tận thu là 349 m3. Trong số diện tích trên, Khu BTTN Phong Điền mất gần 30 ha rừng tự nhiên để xây dựng nhà máy thủy điện Alin B1, Alin B2 và Rào Trăng 3.

Theo ông Đặng Vũ Trụ, thực hiện các dự án xây dựng sẽ có những tác động nhất định đến việc bảo tồn và đa dạng sinh học của Khu BTTN Phong Điền. Ông Trụ cho biết trước kia, khu bảo tồn không bị chia cắt, chỉ có tuyến đường mòn bị che phủ nên đường sá khó khăn. Giờ đây, sau khi tuyến TL71 mở ra thì giao thông thuận lợi, rất dễ cho việc khai thác và vận chuyển gỗ trái phép trong Khu BTTN.

Đặc biệt, việc thi công sẽ gây ra tiếng ồn, rừng bị mất, tác động đến môi trường sống của các loại động thực vật… Mặt khác, do nhiều công trình thi công nên rất dễ xảy ra tình trạng đối tượng trà trộn, lợi dụng để phá rừng.

"Không thể phủ nhận sự tác động của những công trình này lên việc bảo tồn nhưng cũng không nên giữ quan điểm cực đoan trong bảo tồn. Việc xây dựng này có lợi ích rất lớn trong tạo việc làm, phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Vấn đề là phải giải quyết mâu thuẫn đó như thế nào để giảm thiểu sự tác động. Khi lập quy hoạch, chúng tôi cũng đã tham mưu, kiến nghị những giải pháp để có sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển" - ông Trụ nói.

Mặt khác, ông Trụ cho rằng phương án thi công giảm thiểu tối đa tác động lên Khu BTTN. Trong đó, đường dây điện dẫn dòng ở 4 nhà máy này đều men theo TL71; các thủy điện xây dựng theo kiểu bậc thang, trong đó Alin B1 và Alin B2 đào hầm xuyên núi dẫn nước vào phát điện… nên giảm thiểu phá rừng.

Ông Dương Văn Quý, Giám đốc Công ty CP Thủy điện Rào Trăng 4, cho biết dự kiến năm 2018, thủy điện Rào Trăng 4 sẽ hoàn thành và phát điện. Rừng ở đây gỗ rất ít, giá trị thấp. Trong quá trình thi công, nhà đầu tư luôn cam kết bảo đảm chấp hành nghiêm túc các quy định bảo vệ rừng. "Chúng tôi chỉ thi công trong 140 ha đất được UBND tỉnh cấp, 20 ha xung quanh phục vụ thi công và sẽ trả khi hoàn tất dự án" - ông Quý thông tin.

Theo Zing