Kiểm soát nội bộ: Vừa yếu vừa thiếu minh bạch
TCDN -
Khi các hệ thống kiểm soát và tuân thủ của doanh nghiệp không được áp dụng hoặc không thực hiện đúng chức năng, các hành vi xấu dễ có cơ hội nảy sinh trong doanh nghiệp và vượt ra ngoài biên giới thông qua các chuỗi cung ứng, đầu tư...
Khoảng 50% doanh nghiệp hiểu biết rõ ràng
Theo Báo cáo nghiên cứu “Áp dụng cơ chế kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử tại các doanh nghiệp Việt Nam”, kết quả nghiên cứu thu được từ 239 doanh nghiệp tham gia khảo sát và 40 doanh nghiệp tham gia vào các cuộc phỏng vấn sâu cho thấy, tỷ lệ lớn các doanh nghiệp còn hiểu chưa đúng hoặc chưa đầy đủ về khái niệm kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử. Cụ thể, có nhiều doanh nghiệp cho rằng, kiểm soát nội bộ chỉ đơn thuần là trách nhiệm của kiểm soát viên nội bộ, không phải là vấn đề quản trị doanh nghiệp. Chỉ có từ 50 - 60% doanh nghiệp cho thấy sự hiểu biết rõ ràng cũng như vai trò quan trọng của kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.
PGS.TS Nguyễn Văn Thắng, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho biết, có hai vấn đề quan trọng cần xem xét là một tỉ lệ lớn các doanh nghiệp đã vi phạm một số các quy định và việc chi trả chi phí không chính thức cho các cán bộ nhà nước dường như là một thông lệ kinh doanh phổ biến ở Việt Nam.
Để giải thích hay biện minh cho việc này, các doanh nghiệp đã đưa ra một số thách thức để đảm bảo việc tuân thủ các quy định pháp luật như gặp khó khăn trong việc áp dụng các quy định hoặc do các quy định pháp luật có sự chồng chéo, mâu thuẫn và thay đổi thường xuyên trong khi bản thân doanh nghiệp thiếu nhân lực chuyên trách để cập nhật, theo dõi sự thay đổi đó.
Ngoài ra, trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp với các đối tác kinh doanh, các biện pháp không chính thức và làm ăn dựa trên mối quan hệ thân quen được sử dụng khá rộng rãi và chiếm tỷ trọng khá lớn. Mối quan hệ cá nhân, chi phí không chính thức được ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau chiếm 25% - 30% trong trong các giao dịch kinh doanh.
1/3 số doanh nghiệp được hỏi cho biết họ không bao giờ áp dụng phương thức đấu thầu mua sắm cạnh tranh. Các hoạt động bất thường trong mua sắm, bán hàng đều chiếm một tỉ lệ không nhỏ trong các doanh nghiệp tham gia khảo sát và điều này được cho là nguy cơ tác động đáng kể tới tính liêm chính trong kinh doanh.
Các hoạt động bất thường trong mua sắm, bán hàng đều chiếm một tỉ lệ không nhỏ trong các doanh nghiệp tham gia khảo sát và điều này được cho rằng là nguy cơ tác động đáng kể tới tính liêm chính trong kinh doanh. Đối với hoạt động mua sắm, các chiêu thức như “đặt hàng không theo nhu cầu”, “đặt hàng không đúng chất lượng”, “hồ sơ, báo giá bị can thiệp làm mất tính khách quan” chiếm khoảng 10%.
Tương tự, trong hoạt động bán hàng, 11 - 16% doanh nghiệp tham gia khảo sát (tương đương 24 - 34% doanh nghiệp trả lời phiếu khảo sát) đã nhận ra các bất thường này một cách rõ ràng như “lập hóa đơn sai”, “bán hàng không theo đúng chính sách của doanh nghiệp”, “giao hàng không đúng như cam kết trong hợp đồng”.
Trong quản lý nhân sự, có khoảng 27 - 38% người trả lời cho biết họ có biết các hoạt động như “thực hiện không đầy đủ các khoản phải nộp cho người lao động”, “Chưa tuân thủ pháp luật về lao động trong ký kết và thực hiện hợp đồng” và “tuyển dụng dựa phần lớn vào quen biết, quan hệ nhiều hơn là năng lực”.
Ông Brook Horowitz, Giám đốc điều hành Diễn đàn các Nhà lãnh đạo doanh nghiệp quốc tế (IBLF Global) nhận định, kết quả nghiên cứu phần nào đã phản ánh rõ những mặt hạn chế, thậm chí không hiệu quả trong công tác quản lý nói chung. Ngoài ra, tại các công ty có quy mô lớn, vai trò của ban kiểm soát hoạt động còn khá hình thức, chưa thể hiện rõ chức năng nhiệm vụ yêu cầu cao về tính độc lập mà thực tế lại phụ thuộc rất lớn vào hội đồng quản trị và ban điều hành vì cho rằng ban kiểm soát vẫn là cấp dưới. Các vụ việc sai phạm nghiêm trọng của doanh nghiệp xảy ra gần đây đều được nhìn nhận là hệ quả của năng lực kiểm soát nội bộ, sự tuân thủ bộ quy tắc ứng xử còn yếu kém, thiếu minh bạch.
Đồng quan điểm, đại diện nhóm nghiên cứu chia sẻ, việc trả phí không chính thức là một hành động vi phạm liêm chính nhưng không thực sự giải quyết được vấn đề cải thiện môi trường kinh doanh. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn chọn đi theo con đường này bởi họ đang quan tâm đến những việc ngắn hạn, tinh thần kinh doanh vẫn là ngắn hạn, giải quyết ngay công việc, trong khi đó hệ thống liêm chính là tầm nhìn dài hạn. Hiện nay, chi phí không chính thức gần như là một giải pháp mà doanh nghiệp trả để giải quyết vấn đề trước mắt.
Tình hình sẽ khác khi có công cụ pháp lý đủ mạnh
Ông Gareth Ward, Đại sứ Vương quốc Anh tại Việt Nam cho rằng, tình hình sẽ khác khi một công cụ pháp lý đủ mạnh sắp tới đi vào thực thi. Theo đó, Luật Phòng, Chống tham nhũng sắp tới có hiệu lực sẽ tạo đà thúc đẩy cộng đồng doanh nghiệp tuân thủ và thể hiện rõ cam kết xây dựng văn hoá kinh doanh liêm chính. Tuy nhiên, để có thể thực hiện một chương trình liêm chính doanh nghiệp hiệu quả cần có sự hợp tác tham gia của các bên liên quan không chỉ từ phía cơ quan chính phủ mà còn có sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức xã hội.
Bà Caitlin Wiesen, quyền Trưởng Đại diện thường trú UNDP Việt Nam cho rằng, bộ quy tắc ứng xử và cơ chế kiểm soát nội bộ thực sự quan trọng trong việc thúc đẩy liêm chính trong kinh doanh. Việc áp dụng các công cụ này là trách nhiệm của các doanh nghiệp và tổ chức kinh tế theo Điều 79 Chương VI của Luật Phòng Chống tham nhũng. UNDP sẽ hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp xây dựng cẩm nang hướng dẫn áp dụng bộ quy tắc ứng xử và cơ chế kiểm soát nội bộ, đồng thời cung cấp các khóa đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho những doanh nghiệp còn đang tìm cách áp dụng các công cụ đó.
PGS.TS Nguyễn Văn Thắng đề xuất những hướng đi cho VCCI và Chính phủ. Cụ thể, VCCI có hai nhiệm vụ chính: Một là, tổ chức, điều phối và cấp phép các khóa đào tạo tập huấn về kiểm soát nội bộ cho các doanh nghiệp và hiệp hội kinh doanh. Hai là, trở thành trung tâm điều phối các hành động tập thể, đưa doanh nghiệp, cơ quan Chính phủ, hiệp hội kinh doanh và các hội ngành nghề xích lại gần nhau. Từ đó, tạo nên một môi trường kinh doanh công bằng hơn.
Về phía Chính phủ, ngoài việc xây dựng và ban hành những văn bản chi tiết hướng dẫn chính thức để giúp các doanh nghiệp thực hiện Luật Phòng, Chống tham nhũng sửa đổi, cần nâng cao năng lực giám sát thông qua việc khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức phi chính phủ. Nghiên cứu khuyến nghị Chính phủ nên đầu tư để sử dụng sáng tạo các phương tiện truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về pháp luật mới, các lợi ích và thông lệ tốt về kiểm soát nội bộ, chia sẻ kiến thức với các doanh nghiệp và cộng đồng trên quy mô lớn.
Phát triển thể chế thị trường ở Việt Nam yêu cầu Chính phủ và khu vực doanh nghiệp phải luôn đồng hành với nhau. Một Chính phủ liêm chính sẽ không thể thực hiện có hiệu quả nếu không có sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp liêm chính. Vấn đề trả phí ngắn hạn vẫn luôn nảy sinh. Nếu muốn giảm hẳn việc này phải từ cả hai phía, cả nhà nước, cán bộ nhà nước và cả doanh nghiệp.
Minh Đức - Tạp chí TCDN số 3/2019
Bạn đang đọc bài viết
Kiểm soát nội bộ: Vừa yếu vừa thiếu minh bạch tại chuyên mục
Thị trường
của Tạp chí Tài chính doanh nghiệp. Liên hệ cung cấp thông tin và gửi tin bài cộng tác:
email: [email protected], hotline: 086 508 6899
Tag:
