TCDN - Vay tiêu dùng là giải pháp vay vốn linh hoạt giúp mọi người dân có thể giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Song với đó, vay tiêu dùng cũng giúp ngân hàng có thêm nguồn thu khủng nếu hình thức này phát triển theo chiều hướng đúng đắn.

Tóm tắt:

Khi xã hội phát triển kéo theo nhu cầu mua sắm của người dân tăng cao, trong khi với đồng lương ít ỏi thì đòi hỏi người dân cần một “điểm tựa” để thỏa mãn cho bản thân và gia đình. Chính vì nắm được “điểm yếu” này, các ngân hàng thương mại đã cho ra đời hình thức vay tiêu dùng, nhằm luân chuyển nguồn vốn cho những chủ thể cần vốn và thu được lợi nhuận cho chính ngân hàng mình. Vay tiêu dùng là giải pháp vay vốn linh hoạt giúp mọi người dân có thể giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Song với đó, vay tiêu dùng cũng giúp ngân hàng có thêm nguồn thu khủng nếu hình thức này phát triển theo chiều hướng đúng đắn. Vậy để phát triển vay tiêu dùng, các ngân hàng cần có các giải pháp cụ thể nhằm kích cầu để phát triển kinh tế.

1.  Mở đầu

Phát triển cho vay tiêu dùng là xu hướng tất yếu, là điều kiện khách quan trong điều kiện nền kinh tế thị trường, song đồng thời đó cũng là chiến lược, là mục tiêu và là thị trường đầy tiềm năng của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Với dân số trên 90 triệu người đa phần là dân số trẻ là điều kiện vô cùng thuận lợi, là thị trường "khổng lồ" cho lĩnh vực cho vay tiêu dùng phát triển. Đồng thời mức chi tiêu của các hộ gia đình cũng tăng theo, nếu như cách đây khoảng 3 năm, tỷ lệ hộ gia đình có mức chi tiêu hàng tháng trên 1 triệu đồng là 15,9% thì hiện nay đã tăng lên 40%. Như vậy, có thể thấy tiềm năng về lĩnh vực cho vay tiêu dùng là rất rộng lớn, đang mở ra cho hoạt động của các ngân hàng thương mại.

Nhận thức được tầm quan trọng của lĩnh vực cho vay tiêu dùng các ngân hàng thương mại hiện nay đã chuyển đổi cơ cấu dư nợ từ cho vay khách hàng doanh nghiệp cho vay khách hàng cá nhân, đặc biệt là bắt đầu chú trọng tăng trưởng dư nợ cho vay tiêu dùng vì nó sẽ làm cho các ngân hàng đa dạng khách hàng, phân tán rủi ro, hơn nữa còn có thể mở rộng được nhiều sản phẩm, dịch vụ kèm theo và mang lại những khoản lợi nhuận lớn.

2. Nội dung

2.1. Đặc điểm của cho vay tiêu dùng

+ Về mục đích vay: thì cho vay tiêu dùng chỉ tài trợ cho nhu cầu tiêu dùng cá nhân chứ không phải tài trợ cho nhu cầu kinh doanh, sản xuất

+ Về đối tượng vay: các cá nhân và hộ gia đình là khách hàng của loại hình cho vay tiêu dùng trong khi đó cho vay kinh doanh lại là các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân, hộ gia đình.

+ Về nguồn trả nợ: nguồn trả nợ của cho vay tiêu dùng là các tài sản thế chấp hay các khoản thu nhập có được khác như: lương, thưởng, bán tài sản,… còn đối với cho vay kinh doanh thì nguồn trả nợ là lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh

+ Về rủi ro: với phương thức cho vay tiêu dùng thì nó chứa đựng nhiều rủi ro nhất trong danh mục các tài sản của ngân hàng. Sở dĩ như vậy là vì nguồn trả nợ là thu nhập thường xuyên của người vay. Mà những khoản thu nhập này lại phụ thuộc vào sức khỏe và công việc của người vay. Do đó, khi bị mất việc hoặc ốm đau, tai nạn… người vay khó có thể trả được nợ. Hơn nữa việc thẩm định khả năng trả nợ của cá nhân và hộ gia đình cũng khó khăn hơn. Bởi đối với các hãng kinh doanh, ngân hàng có thể thẩm định khả năng trả nợ thông qua các báo cáo tài chính đã được kiểm toán  độc lập, còn đối với người tiêu dùng thì ngân hàng chỉ có thể dựa vào tài sản cá nhân, lương và các khoản thu nhập. Để có được khoản vay, khách hàng có thể giấu các thông tin về tình hình sức khỏe và công việc trong tương lai của mình nên các ngân hàng rất khó xác định được rủi ro cho vay tiêu dùng.

Việc cho vay tiêu dùng phụ thuộc nhiều vào sự tăng trưởng ổn định về thu nhập và đảm bảo việc làm bởi nó cho phép người tiêu dùng mua được hàng hóa và dịch vụ ngày hôm nay dựa trên thu nhập của ngày mai. Vì vậy khi nền kinh tế có xu hướng mở rộng thì nhu cầu vay tiêu dùng tăng cao và ngược lại khi nền kinh tế suy thoái nhu cầu vay tiêu cũng bị giảm sút theo.

Lý do giải thích cho việc tại sao lãi suất cho vay tiêu dùng thường cao hơn các khoản cho vay khác của ngân hàng. Đó là để bù đắp cho chi phí (về thời gian và nhân lực để thẩm định, quản lý các khoản vay với giá trị nhỏ nhưng số lượng lớn, chi phí trên một đơn vị cho vay lớn) và rủi ro mà ngân hàng có thể gặp phải khi cho vay tiêu dùng. Bởi vì các khoản cho vay tiêu dùng có tỷ lệ rủi ro cao nhất nên các ngân hàng thường yêu cầu phải có tài sản bảo đảm khi vay và yêu cầu người vay phải mua bảo hiểm thất nghiệp, nhân thọ, bảo hiểm cho hàng hóa đã được mua bởi khoản vay.

Thêm một đặc điểm khác của cho vay tiêu dùng là người vay thường chỉ vay một lần, ít khi có nhu cầu vay lại; không giống như các khoản cho vay thương mại: nhu cầu phát sinh theo chu kỳ sản xuất kinh doanh, lặp đi lặp lại. Do đó, nếu không có các giải pháp phát triển cho vay tiêu dùng thì ngân hàng sẽ dần mất đi nguồn khách hàng tiểm năng này.

2.2. Phân loại cho vay tiêu dùng

Hiện nay có rất nhiều hình thức cho vay tiêu dùng. Tùy vào mục đích vay và khả năng trả nợ mà các ngân hàng thường phân loại như sau:

Căn cứ vào mục đích khoản vay

Căn cứ vào hình thức đảm bảo tiền vay

Căn cứ vào nguồn gốc các khoản nợ

Căn cứ vào phường thức hoàn trả nợ

 Như vậy, thấy được rằng, hiện nay vay tiêu dùng đã không còn là vấn đề quá phức tạp và khó khăn đối với người dân. Họ có nhiều lựa chọn hơn và nhờ vậy các ngân hàng cũng có cơ hội tiếp xúc với nhiều tầng lớp khách hàng khác nhau.

2.3.  Giải pháp phát triển vay tiêu dùng

Ngoài những nguyên nhân khách quan do tác động của kinh tế vĩ mô ảnh hưởng lớn đến hoạt động cho vay tiêu dùng của các NHTM trong nước do người tiêu dùng ngày càng thắt chặt hầu bao hơn trong việc chi tiêu, các ngân hàng cần phải nhìn nhận đang còn tồn tại một số nguyên nhân nội tại làm ảnh hưởng đến việc phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng của mình.

Do đó để thực hiện các mục tiêu chiến lược là trở thành NHTM hàng đầu tại Việt Nam về hoạt động ngân hàng bán lẻ nói chung và phát triển cho vay tiêu dùng nói riêng, cần phải thực hiện một số giải pháp sẽ nêu dưới đây. Các giải pháp này có sự liên quan với nhau và cần được thực hiện một cách đồng bộ để vừa nhằm phát huy những mặt đã thực hiện được, vừa nhằm loại bỏ những hạn chế đang tồn tại trong hoạt động cho vay tiêu dùng. Mặc dù mỗi giải pháp có thể chỉ giải quyết được phần nào các vấn đề nhất định, tuy nhiên nếu được thực hiện tốt thì sẽ góp phần lớn cho việc phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng. Một số giải pháp phát triển và quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng cụ thể như sau:

-Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ:

Con người là nhân tố quyết định trong quá trình hoạt động kinh doanh của ngân hàng, đặc biệt là trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Vì vậy yêu cầu sống còn của mọi ngân hàng là phải đào tạo nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ hiện hữu và phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao để kế thừa trong tương lai nhằm luôn luôn đổi mới và phát triển.

Cần tập trung quan tâm yếu tố con người, coi nguồn nhân lực là vấn đề quan trọng nhất để phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng, thông qua việc thường xuyên tổ chức các lớp đạo tạo, tập huấn nghiệp vụ, các khóa triển khai sản phẩm dịch vụ cho cán bộ các bộ phận quan hệ khách hàng và lãnh đạo chi nhánh, tổ chức các chương trình đào tạo, học tập ở nước ngoài cho cán bộ quản lý.

Đối với lực lượng cán bộ tác nghiệp phải thường xuyên đào tạo, tập huấn nhằm nâng cao nhận thức, trình độ chuyên môn cho từng cán bộ để mỗi nhân viên trở thành một kênh bán hàng chuyên nghiệp, hiện đại và thân thiện. Bên cạnh đó, cần động viên cán bộ nhằm nâng cao nhận thức cống hiến thời gian, sức lực, trí tuệ, sáng tạo cho công tác phát triển cho vay tiêu dùng.

- Chính sách marketing:

Tăng cường quảng bá hình ảnh thương hiệu của ngân hàng  đến mọi khách hàng thông qua các hình thức như: Quan hệ với cơ quan truyền thông, báo chí, đài truyền hình: phóng sự tài liệu, chương trình tự giới thiệu; Quan hệ với cơ quan trường học, cơ quan nghiên cứu thông qua các cuộc hội thảo, giới thiệu sản phẩm; Tham gia hỗ trợ các chính sách kinh tế xã hội chính quyền địa phương…

- Hoàn thiện hệ thống các quy trình, quy chế cho vay tiêu dùng đáp ứng với thay đổi của môi trường kinh doanh:

Khi có nhu cầu sử dụng các sản phẩm tín dụng tiêu dùng, tâm lý của khách hàng luôn muốn các NHTM phải cung cấp các sản phẩm tín dụng nhanh chóng, thủ tục đơn giản nhất, quy trình, giao diện thân thiện, dễ tiếp cận. Do đó để phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng, các ngân hàng cần cải tiến hệ thống các quy trình, quy chế cấp tín dụng tiêu dùng.

Hiện tại các quy trình cho vay tiêu dùng của một số ngân hàng còn phức tạp, hồ sơ thủ tục còn nhiều, quy trình còn mang nặng tính phòng ngừa rủi ro do phải qua nhiều cấp phê duyệt, thẩm quyền phê duyệt còn hạn chế. Vì vậy, phải xây dựng các quy trình cho vay tiêu dùng ngoài việc đảm bảo phòng ngừa được các yếu tố rủi ro có thể xảy ra trong hoạt động cấp tín dụng, quy trình nhất thiết phải được xây dựng trên tinh thần tối giản nhất mọi hồ sơ thủ tục có thể, đơn giản các bước phê duyệt cấp tín dụng và giải ngân, không luân chuyển qua quá nhiều bộ phận, nhiều cấp phê duyệt.

Bên cạnh đó, mỗi ngân hàng nên hoàn thiện hơn đối với các quy trình riêng cho từng sản phẩm cho vay tiêu dùng cụ thể, phù hợp với tính chất của từng mục đích tiêu dùng, nhằm có thể đáp ứng tốt nhất, nhanh nhất nhu cầu tiêu dùng của khách hàng. Đồng thời, tăng cường nghiên cứu quy trình cung cấp các sản phẩm có thể áp dụng yếu tố công nghệ như sử dụng chứng từ fax/scan, cho vay qua internet, thanh toán online,... hoặc có thể vận dụng các quy trình cho vay tiêu dùng của một số ngân hàng nước ngoài, phỏng vấn trực tiếp hoặc trực tuyến để thu thập thông tin khách hàng và điền vào các mẫu biểu theo dạng trắc nghiệm để trình lãnh đạo quyết định cho vay.

Ngoài ra, cần hoàn chỉnh mô hình tổ chức hoạt động cho vay tiêu dùng độc lập và chuyên trách, tách bạch với hoạt động cấp tín dụng khách hàng doanh nghiệp; Mô hình hoạt động nên xây dựng theo hướng phân công chức năng nhiệm vụ ở các bộ phận quan hệ khách hàng, giao dịch khách hàng cá nhân để thành các kênh tư vấn và bán sản phẩm dịch vụ cho vay tiêu dùng độc lập, chuyên trách, thân thiện và hiện đại; Phân định rõ nhiệm vụ của cán bộ quan hệ khách hàng cá nhân, tập trung công tác marketing, chăm sóc khách hàng, bán hàng, tư vấn dịch vụ, giảm thiểu các hoạt động tác nghiệp để bán sản phẩm cho vay tiêu dùng hiệu quả nhất.

- Phát triển sản phẩm dịch vụ cho vay tiêu dùng:

Những ngân hàng đang hướng đến mục đích phát triển hoạt động bán lẻ, nắm giữ thị phần lớn về dư nợ bán lẻ, phải thường xuyên cải tiến sản phẩm hiện có và phát triển các sản phẩm cho vay tiêu dùng mới, đảm bảo danh mục sản phẩm cho vay tiêu dùng đa dạng, phong phú.

Có thể cải tiến và phát triển các sản phẩm cho vay tiêu dùng dựa trên sự phát triển của nền kinh tế, điều kiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, các sản phẩm cho vay tiêu dùng hiện có tại Việt Nam và tham khảo hệ thống sản phẩm của các ngân hàng nước ngoài. Nhưng quan trọng là phải phù hợp với điều kiện, văn hoá, phong tục, tập quán của người Việt Nam và phải đáp ứng tối đa các nhu cầu tiêu dùng liên tục phát sinh của khách hàng.

Bên cạnh đó, cần rà soát, chuẩn hóa quy trình, thủ tục đối với các sản phẩm đang và sẽ cung cấp cho khách hàng theo hướng đơn giản, thân thiện, dễ tiếp cận để nâng cao sự hài lòng của khách hàng. Phát triển sản phẩm phải đa dạng nhằm có một danh mục đầy đủ, để vừa có thể thu hút khách hàng vừa có khả năng truyền bá rộng rãi đến người tiêu dùng, ngoài ra sản phẩm còn phải phù hợp với từng nhóm khách hàng mục tiêu (sản phẩm cho khách hàng phổ thông, sản phẩm thiết kế riêng cho khách hàng quan trọng,...).

Do vậy, phải đầu tư hơn nữa cho nghiên cứu thị trường, một mặt để đánh giá nhu cầu, tập quán tiêu dùng của khách hàng theo từng phân khúc để cải tiến sản phẩm, đề xuất sản phẩm mới, quy trình bán hàng, kênh phân phối, mức độ tiêu thụ sản phẩm, đo lường sự hài lòng của khách hàng,... đối với sản phẩm cho vay tiêu dùng; Mặt khác có thể nhận diện rủi ro và đề xuất cơ chế quản lý rủi ro khi cung cấp các sản phẩm, nhằm vừa có thể tăng trưởng dư nợ cho vay tiêu dùng, vừa có thể nâng cao chất lượng tín dụng.

Song song đó, nên tăng cường phát triển các sản phẩm cho vay tiêu dùng ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, có thể tiếp nhận đề nghị vay, xác nhận cho vay, thanh toán qua internet,... phát triển các sản phẩm cho vay thông qua thẻ tín dụng, các sản phẩm mà khách hàng có thể vay tiêu dùng nhưng không cần phải đến ngân hàng, nhằm đáp ứng nhanh và tiện lợi nhất nhu cầu tiêu dùng của khách hàng.

- Xây dựng hệ thống xếp hạng và chính sách tín dụng khách hàng cá nhân:

Việc xây dựng hệ thống xếp hạng và chính sách tín dụng đối với khách hàng là hết sức cần thiết trong hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng, vì nó chuẩn hóa một số các quy định về cấp tín dụng, đẩy nhanh tiến độ xét duyệt hồ sơ cho vay và hạn chế được rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng.

Thời gian qua các ngân hàng cũng đã xây dựng được hệ thống xếp hạng và chính sách tín dụng khách hàng đối với khách hàng doanh nghiệp và cả khách hàng cá nhân. Hệ thống xếp hạng khách hàng doanh nghiệp đã được chuẩn hóa, đưa vào sử dụng từ năm 2016, giúp cho cán bộ quan hệ khách hàng có thể đánh giá tình hình tài chính và hoạt động kinh doanh của khách hàng một cách nhanh chóng, đánh giá tình hình quan hệ, hợp tác của khách hàng với ngân hàng, phân nhóm được khách hàng để áp dụng các chính sách tiếp thị, để đề xuất mức cho vay, lãi suất, phí, tỷ lệ tài sản đảm bảo,… Riêng đối với hệ thống xếp hạng khách hàng cá nhân thì vẫn chưa được triển khai đưa vào sử dụng, còn chính sách tín dụng khách hàng cá nhân mặc dù đã ban hành đưa vào áp dụng vì chưa sát thực tế, quy định còn chồng chéo, chưa phù hợp do có nhiều loại hình, sản phẩm cho vay, chưa đặc biệt chú trọng đến khách hàng vay tiêu dùng.

Trước tiên cần hoàn chỉnh hệ thống xếp hạng khách hàng cá nhân dựa trên nền tảng công nghệ thông tin, hệ thống xếp hạng phải được xây dựng trên tinh thần tối giản các tiêu chí đánh giá khách hàng, nhưng phải đảm bảo đánh giá đúng về tình trạng pháp lý, năng lực tài chính, tình hình kinh doanh, tình hình quan hệ, hợp tác của khách hàng với ngân hàng, lợi ích mà khách hàng mang lại cho ngân hàng để từ đó phân nhóm khách hàng một cách chính xác. Việc phân nhóm cũng phải tính đến yếu tố khách hàng rất quan trọng, khách hàng quan trọng, khách hàng thân thiết, khách hàng phổ thông,… để có chính sách tiếp thị, chăm sóc và cấp tín dụng cho khách hàng một cách phù hợp nhất.

Sau khi hoàn thiện được hệ thống xếp hạng khách hàng, phải xây dựng một chính sách tín dụng phù hợp với từng nhóm khách hàng đã được xếp hạng. Chính sách tín dụng phải quy định cụ thể về mức cho vay, lãi suất, phí, tài sản bảo đảm, chính sách tiếp thị, chăm sóc khách hàng phù hợp đối với từng nhóm khách hàng. Chính sách tín dụng phải tách bạch giữa cho vay đầu tư, sản xuất, kinh doanh khách hàng cá nhân, hộ gia đình và cho vay tiêu dùng vì tính chất khoản vay, đối tượng vay và nguồn trả nợ khác nhau. Đặc biệt là phải xây dựng chính sách tín dụng theo từng loại hình, sản phẩm cho vay tiêu dùng cụ thể để nhằm có thể đề xuất mức cho vay, lãi suất, phí, tài sản bảo đảm phù hợp và cạnh tranh nhất với các tổ chức tín dụng khác, giúp phát triển được hoạt động cho vay tiêu dùng một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Frederic S.Mishkin (1999), Tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài chính, Trang 275, NXB Khoa học và Kỹ Thuật, Hà Nội.

2. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2010), Luật các tổ chức tín dụng, Hà Nội.

3. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2016), Thông tư 02/2013/TT-NHNN ngày 30/12/2016 về việc Quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, Hà Nội

4. Nguyễn Tuấn Anh (năm 2014), “Mở rộng cho vay tiêu dùng tại NHNo&PTNT tỉnh An Giang”, Luận văn Thạc sỹ Trường đại học Cần Thơ.

ThS. Lê Nguyễn Như Mai

Trường Đại học Đồng Tháp

Tạp chí in số tháng 3/2025