TCDN - Nghị định 70/2025/NĐ-CP (NĐ70) được đánh giá là bước tiến quan trọng trong quá trình minh bạch và hiện đại hóa hệ thống quản lý thuế. Việc triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền không chỉ giúp tăng cường tính minh bạch trong giao dịch, mà còn góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực thuế.

Cũng như bất kỳ chính sách cải cách lớn nào,  quá trình triển khai ban đầu của Nghị định 70 đã bộc lộ nhiều vướng mắc và lúng túng, đặc biệt với nhóm  hộ kinh doanh nhỏ vốn chưa từng tiếp cận với công nghệ số hay quy trình kê khai thuế chuẩn hóa. Trước thực tế đó, VCCI đã chủ động thực hiện khảo sát diện rộng và tổ chức Hội thảo tham vấn về kết quả điều tra hộ kinh doanh về việc thực hiện hóa đơn, chứng từ tại NĐ70, nhằm ghi nhận đầy đủ hơn những khó khăn từ phía hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ - những chủ thể trực tiếp chịu tác động từ chính sách.

Đây là thời điểm quan trọng để cùng rà soát lại quá trình triển khai, nhận diện các điểm nghẽn kỹ thuật và pháp lý, từ đó đề xuất những điều chỉnh phù hợp, đảm bảo cho Nghị định 70 có thể phát huy đúng mục tiêu thiết kế ban đầu: thúc đẩy tính minh bạch mà vẫn khả thi trong thực tế.

Chưa xử phạt, không hồi tố truy thu để khuyến khích chuyển đổi

Việc chuyển đổi từ phương pháp thuế khoán sang kê khai và áp dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền là bước thay đổi căn bản đối với hộ kinh doanh cá thể - nhóm đối tượng vốn chưa từng tiếp cận công nghệ số hóa hay quy trình kê khai thuế phức tạp. Trong giai đoạn đầu triển khai, phần lớn hộ kinh doanh vẫn đang trong quá trình tìm hiểu, làm quen với phần mềm, thiết bị và quy trình mới. Trong khi đó, hướng dẫn từ cơ quan thuế tại các địa phương chưa thống nhất, dẫn đến không ít trường hợp lúng túng, sai sót không chủ đích trong thực hiện.

Dữ liệu từ khảo sát cũng cho thấy:

●  68% hộ không hiểu rõ cách sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền,

●  69% chưa từng được tập huấn hoặc hỗ trợ kỹ thuật từ cơ quan thuế, 

●  77% cảm thấy lo lắng trước nguy cơ bị xử phạt vì thiếu sót kỹ thuật.

Khi thông tin chưa được phổ biến đầy đủ, nền tảng công nghệ chưa được chuẩn hóa đồng bộ, và hướng dẫn triển khai còn thiếu nhất quán thì việc người kinh doanh lo ngại và phản ứng thận trọng là điều hoàn toàn có thể dự đoán.

Trong bối cảnh đó, lựa chọn tạm ngừng hoạt động lại trở thành phương án an toàn của nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt là nhóm tiểu thương, hộ kinh doanh không có nghiệp vụ kế toán và ít khả năng tiếp cận thông tin chính sách kịp thời.

Vì vậy, việc không xử phạt hành chính, không truy thu hồi tố trong giai đoạn từ 01/6 đến 31/12/2025 cần được xem xét là một giải pháp thiết thực. Đây cũng là khoảng thời gian cần thiết để các chủ thể liên quan tiếp cận và làm quen với hệ thống mới, đồng thời cũng tạo điều kiện để cơ quan quản lý kịp thời hoàn thiện các hướng dẫn, chuẩn hóa phần mềm và tháo gỡ các vướng mắc kỹ thuật phát sinh. Việc tạo dư địa chuyển đổi không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro về mặt thực thi, mà còn góp phần thể hiện tinh thần hỗ trợ, đồng hành cùng người nộp thuế và thúc đẩy quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi, hiệu quả hơn.

Nỗi lo của hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ không chỉ dừng ở các rủi ro phát sinh sau khi Nghị định 70 có hiệu lực, mà còn kéo dài đến cả những giao dịch đã diễn ra trong quá khứ. Việc chuyển từ hình thức thuế khoán sang kê khai - dù hợp lý về mặt quản lý - lại đang khiến nhiều hộ kinh doanh lo ngại khả năng bị "soi ngược", bị truy thu hoặc xử phạt cho các giai đoạn chưa từng được hướng dẫn ghi sổ sách, không có hóa đơn đầu vào và cũng chưa có cơ chế hỗ trợ chuyển tiếp rõ ràng.

Do đó, tại hội thảo, VCCI và các doanh nghiệp cũng đưa ra kiến nghị không nên hồi tố nghĩa vụ thuế, không truy thu và không xử phạt đối với các giao dịch trước thời điểm hộ kinh doanh chính thức chuyển sang phương pháp kê khai. Chính sách không hồi tố sẽ tạo điều kiện để hộ kinh doanh yên tâm thực hiện chuyển đổi, hợp thức hóa hoạt động và đồng hành cùng cơ quan thuế trong việc nâng cao tính tuân thủ. Đồng thời, giải pháp này còn giúp cơ quan thuế giảm tải áp lực kiểm tra - truy thu quá khứ, để tập trung nguồn lực hỗ trợ thực hiện chính sách hiện hành một cách hiệu quả và bền vững.

Gỡ vướng mắc về lập hóa đơn

Trong cùng bối cảnh hệ thống vận hành mới còn đang trong quá trình hoàn thiện, một trong những vướng mắc kỹ thuật lớn nhất hiện nay gây áp lực lên nhóm kinh doanh trung gian đó là yêu cầu bắt buộc người bán phải thu thập thông tin định danh của người mua để lập hóa đơn.

Nghị định 70 yêu cầu trên hóa đơn điện tử phải có mã số thuế hoặc số định danh cá nhân của người mua, trừ trường hợp bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho người mua không kinh doanh. Quy định này dẫn đến khó khăn cho các hộ kinh doanh, vì trên thực tế nhiều khách hàng đến mua hàng mà hộ kinh doanh không thể xác định được họ là cá nhân tiêu dùng hay cá nhân kinh doanh. Trong trường hợp người mua không cung cấp thông tin, người bán cũng không có quyền yêu cầu bắt buộc, dẫn đến rủi ro hộ kinh doanh có thể bị cơ quan quản lý nhà nước đánh giá là có hành vi vi phạm quy định về hóa đơn. Nhiều đại lý phân phối và nhà bán buôn cũng bày tỏ lo ngại sẽ bị quy kết “xuất hóa đơn sai đối tượng” hoặc “thông đồng trốn thuế” nếu không thể chứng minh được danh tính người mua trong hồ sơ hóa đơn. Trách nhiệm của người bán nên được coi là hoàn tất khi họ đã xuất hóa đơn đầy đủ cho các giao dịch bán hàng của mình cho dù các hóa đơn đó có đầy đủ thông tin người mua hay không. Nếu người mua hàng của các đại lý phân phối và các nhà bán buôn để bán lại không có đủ hóa đơn đầu vào cho hàng hóa của họ thì đây là trách nhiệm của họ và không phải trách nhiệm của các đại lý phân phối hay các nhà bán buôn.  Việc kiểm tra để đảm bảo các hàng hóa lưu thông trên thị trường đều có hóa đơn đầu ra và đầu vào là trách nhiệm của cơ quan thuế, Vì vậy, việc yêu cầu các đại lý phân phối và các nhà bán buôn phải có thông tin khách hàng trong mọi hóa đơn đầu ra dường như đang buộc các đại lý phân phối và các nhà bán buôn “làm thay” công tác kiểm tra các nhà bản lẻ của các cơ quan chức năng. Sự thiếu linh hoạt trong quy định đang dẫn đến tình trạng ách tắc dòng hàng, gián tiếp làm gián đoạn chuỗi cung ứng hợp pháp, đi ngược với mục tiêu hiện đại hóa quản lý thuế.

Vì vậy, việc sớm ban hành hướng dẫn cho phép người bán ghi rõ “Người mua không cung cấp thông tin” trong các trường hợp giao dịch khi người mua không cung cấp thông tin như mã số thuế hoặc số định danh cá nhân là cần thiết để đảm bảo tính khả thi trong vận hành, đồng thời góp phần chuẩn hóa cơ sở pháp lý giữa các mắt xích khác nhau trong chuỗi cung ứng. Việc yêu cầu hóa đơn phải có đầy đủ mọi thông tin của người mua không chỉ khiến giao dịch bị gián đoạn ở khâu xuất hóa đơn dẫn tới tình trạng ách tắc dòng hàng gián tiếp làm gián đoạn chuỗi cung ứng hợp pháp, mà còn kéo theo rủi ro trong giai đoạn hậu kiểm. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp và hộ kinh doanh dù đã lập hóa đơn đầy đủ, kê khai chính xác và thực hiện nghĩa vụ thuế vẫn có thể bị đặt vào diện kiểm tra nếu không truy xuất được danh tính người mua. Nếu nghĩa vụ kê khai và nộp thuế đã được hoàn thành bởi người bán, thì việc hậu kiểm không nên trở thành cơ sở để quy kết vi phạm, trừ khi có dấu hiệu cố ý sai phạm rõ ràng.

Lắng nghe thực tiễn để hoàn thiện chính sách 

Một điểm nổi bật từ khảo sát của VCCI là tính công bằng và minh bạch của thị trường, cũng như khả năng thực hiện đồng đều và công bằng trong toàn hệ thống. Nhiều hộ kinh doanh và các đại lý phân phối đã phản ánh rắng Các quy định hiện hành chưa thực sự đầy đủ thông tin hướng dẫn rõ ràng, chưa đồng nhất giữa các địa phương, khiến hộ kinh doanh gặp khó khăn khi tiếp cận chính sách hoặc giải trình với khách hàng. Thậm chí trong cùng một ngành hàng nhưng cách hiểu và thực thi lại khác nhau, gây nhiễu thông tin, gián tiếp làm giảm sự tin cậy vào chính sách cải cách.

Ngoài ra, khả năng tiếp cận và thực thi cũng bị ảnh hưởng bởi yếu tố quy mô và điều kiện địa lý. Các hộ kinh doanh tại đô thị có điều kiện tiếp cận thông tin, hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ thuận lợi hơn so với khu vực nông thôn, miền núi. Trong số các hộ được khảo sát, nhóm kinh doanh tại vùng nông thôn, miền núi cho biết họ gần như không có khả năng tham gia vì thường tự làm tất cả, không có thời gian và lãi không đủ để thuê người làm.

Về mặt nguyên tắc, một chính sách dù thiết kế tốt đến đâu cũng cần đặt trong bối cảnh năng lực thực thi thực tế của các đối tượng bị điều chỉnh. Khi khoảng cách về khả năng tuân thủ còn tồn tại, thì việc ưu tiên đầu tiên nên là lấp đầy khoảng trống đó thông qua truyền thông, tập huấn, hỗ trợ thay vì áp đặt các chế tài hành chính có thể gây ra phản ứng ngược. Chỉ khi chính sách được thực hiện với sự linh hoạt và đồng hành từ cơ quan quản lý , người nộp thuế mới có thể yên tâm tuân thủ và tham gia tích cực vào quá trình chuyển đổi, thay vì để họ rơi vào thế phòng thủ hoặc lựa chọn rút lui khỏi thị trường.

Từ đó, một số kiến nghị bổ sung cũng đã được ghi nhận tại Hội thảo tham vấn về kết quả điều tra hộ kinh doanh về việc thực hiện hóa đơn, chứng từ tại NĐ70 của VCCI:

● Cần có phương án hỗ trợ tài chính bước đầu để hộ kinh doanh đầu tư máy móc, phần mềm và kết nối hệ thống hóa đơn;

● Ban hành hướng dẫn chi tiết hơn về cách tính thuế theo ngành nghề để đảm bảo sự công bằng;

● Đảm bảo thông tin truền thông rõ ràng và áp dụng đồng bộ trên toàn quốc, hạn chế tình trạng khách hàng băn khoăn hoặc từ chối hóa đơn

● Và quan trọng nhất, cần lắng nghe tiếng nói từ thực tiễn để chính sách sát với nhu cầu, phù hợp với ý kiến của người dân để có chính sách phù hợp.

Nghị định 70/2025/NĐ-CP là bước đi cần thiết nhằm thúc đẩy minh bạch hóa giao dịch, hiện đại hóa quản lý thuế và xây dựng môi trường kinh doanh công bằng, có kỷ cương. Không thể phủ nhận, chủ trương số hóa hóa đơn, chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai, hay truy xuất giao dịch theo mã định danh đều là những cải cách cần thiết trong tiến trình cải tổ thể chế tài chính quốc gia. Tuy nhiên, trong bất kỳ tiến trình cải cách nào, khả năng thực thi trên thực tế luôn là yếu tố quyết định. Chỉ khi chính sách trở nên khả thi, người nộp thuế mới có thể an tâm thực hiện, và cơ quan quản lý mới có thể thực thi hiệu quả. Đây là cũng là cách để thực hiện ưu tiên của Chính phủ: tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất - kinh doanh phát triển, bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu cải cách thể chế và ổn định sinh kế người dân.