TCDN - Từ những bản làng vốn chỉ trông chờ vào nương rẫy nay xã Con Cuông thành điểm sáng văn hóa - kinh tế khu vực miền Tây Nghệ An với mô hình du lịch cộng đồng. Đây chính là con đường ngắn nhất để thoát nghèo bền vững và hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới một cách thực chất.

Từ nếp nhà sàn truyền thống đến sản phẩm du lịch

Trong hành trình xây dựng nông thôn mới, xã Con Cuông đã lựa chọn hướng đi phù hợp với tiềm năng thiên nhiên và văn hóa sẵn có. Đó là biến lợi thế về cảnh quan, văn hóa của đồng bào Thái thành nguồn lực kinh tế. Đại diện cho sự chuyển mình đó là bản Khe Rạn.

Nằm ven dòng sông Lam, bản Khe Rạn từ lâu đã nổi tiếng với những ngôi nhà sàn truyền thống và không gian văn hóa đặc trưng. Khi xây dựng nông thôn mới, người dân nơi đây đã chung tay chỉnh trang bản làng, mở rộng đường giao thông, và đặc biệt là đầu tư vào dịch vụ du lịch cộng đồng.

Nhờ sự hỗ trợ về mặt chính sách và hạ tầng từ chính quyền địa phương, đến nay, xã Con Cuông đã có 4 bản được công nhận là điểm du lịch cộng đồng, thu hút tổng cộng 25 hộ gia đình tham gia trực tiếp vào hoạt động kinh doanh lưu trú (Homestay) và dịch vụ ăn uống.

Ông Vi Văn Lam, một người dân tiên phong làm du lịch cộng đồng tại bản Khe Rạn, không giấu được niềm vui: “Trước đây đời sống bà con còn nhiều khó khăn, chỉ trông vào nương rẫy, thu nhập không đáng là bao. Từ khi bản làm du lịch cộng đồng, đường sá khang trang, khách đến ngày một đông, chúng tôi có thêm nguồn thu nhập ổn định hơn hẳn. Điều quan trọng là bà con cũng phấn khởi, đoàn kết hơn trong việc giữ gìn cảnh quan, môi trường của bản".

Du lịch gắn với bảo tồn văn hóa và xóa nghèo

Thành công của Con Cuông không chỉ dừng lại ở Khe Rạn. Tại bản Nưa, phong trào xây dựng nôngthôn mới cũng được gắn liền với phát triển dịch vụ homestay. Nhiều gia đình đã tận dụng nếp nhà sàn truyền thống của mình, biến không gian sinh hoạt hằng ngày thành điểm trải nghiệm văn hóa và ẩm thực cho du khách. Nhờ vậy, thu nhập của bà con được cải thiện rõ rệt, đời sống tinh thần phong phú hơn, và đặc biệt là bản sắc văn hóa được gìn giữ, phát huy.

Bà Vi Thị Hoa, chủ hộ kinh doanh Homestay tại bản Nưa, chia sẻ: “Gia đình tôi đã sửa sang lại ngôi nhà sàn để làm homestay. Mỗi tháng đều có khách đến ở, cùng nấu ăn, cùng trải nghiệm sinh hoạt với gia đình. Nhờ vậy mà thu nhập tăng lên, con cái được học hành đầy đủ hơn. Thu nhập bình quân đầu người của các hộ trực tiếp tham gia làm du lịch cộng đồng tại bản Nưa đạt xấp xỉ 60 triệu đồng/năm, cao hơn 20% so với mức bình quân chung của xã. Điều đáng quý nhất là qua du khách, chúng tôi càng có ý thức giữ gìn phong tục, văn hóa truyền thống của dân tộc mình".

Những kết quả này cho thấy sự gắn kết hài hòa giữa xây dựng nông thôn mới và phát triển du lịch cộng đồng chính là chìa khóa kép giúp xã Con Cuông phát huy tiềm năng, lợi thế, vừa phát triển kinh tế, vừa nâng cao đời sống, vừa bảo tồn được những giá trị văn hóa truyền thống.

Tác động kép: Giảm nghèo và nâng cao chất lượng tiêu chí

Việc phát triển du lịch cộng đồng đã tác động trực tiếp đến nhiều tiêu chí nông thôn mới mà các xã miền núi vốn gặp khó khăn, nguồn thu từ dịch vụ du lịch (ăn uống, lưu trú, bán sản phẩm OCOP) đã giúp thu nhập tăng cao. Với việc các homestay bảo đảm được các điều kiện về ngủ nghỉ, ăn uống, sinh hoạt vệ sinh của du khách, đặc biệt là tính cách thân thiện, hiếu khách của người dân đã thu hút du khách đến với Con Cuông ngày một đông hơn. Cụ thể, năm 2021 hơn 33.000 lượt khách; năm 2022 gần 76.000 lượt; năm 2023 hơn 102.000 lượt; năm 2024 hơn 125.000 lượt, mang lại doanh thu dịch vụ du lịch đạt gần 180 tỷ đồng. Riêng các điểm du lịch cộng đồng trong năm 2024 đón hơn 30.000 lượt khách. Hoạt động từ du lịch tạo công ăn việc làm cho khoảng 120 lao động thường xuyên và hơn 250 lao động mùa vụ; góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, tăng nguồn thu cho người dân trên địa bàn huyện và ngân sách nhà nước. Điều này giúp đẩy nhanh tốc độ giảm nghèo.

Bà Phan Thị Thuý, Trưởng phòng Văn hoá xã Con Cuông, nhấn mạnh vai trò của chính quyền trong bối cảnh mới: “Trong quá trình xây dựng nông thôn mới sau sáp nhập, xã đã xác định du lịch cộng đồng là hướng đi quan trọng. Chính quyền hỗ trợ hạ tầng, tập huấn kỹ năng và cấp chứng nhận cho các hộ làm du lịch. Hiện xã Con Cuông đã hoàn thành 15/19 tiêu chí nông thôn mới, phấn đấu đến năm 2026 sẽ đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, sớm hơn 2 năm so với kế hoạch ban đầu. Kết quả là đời sống bà con nâng lên rõ rệt, bản làng sạch đẹp, văn minh hơn. Thời gian tới, xã sẽ tiếp tục huy động nguồn lực, quảng bá hình ảnh để du lịch cộng đồng phát triển bền vững".

Với việc các homestay bảo đảm được các điều kiện về ngủ nghỉ, ăn uống, sinh hoạt vệ sinh của du khách, đặc biệt là tính cách thân thiện, hiếu khách của người dân đã thu hút du khách đến với Con Cuông ngày một đông hơn. Cụ thể, năm 2021 hơn 33.000 lượt khách; năm 2022 gần 76.000 lượt; năm 2023 hơn 102.000 lượt; năm 2024 hơn 125.000 lượt. Riêng các điểm du lịch cộng đồng trong năm 2024 đón hơn 30.000 lượt khách. Hoạt động từ du lịch tạo công ăn việc làm cho khoảng 120 lao động thường xuyên và hơn 250 lao động mùa vụ; góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, tăng nguồn thu cho người dân trên địa bàn huyện và ngân sách nhà nước.

Để phát triển tốt hơn mô hình du lịch cộng đồng, năm 2020, HĐND tỉnh Nghệ An đã ban hành Nghị quyết về chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh, giai đoạn năm 2021-2025. Có sáu chính sách hỗ trợ cho ba nhóm đối tượng, gồm: Hỗ trợ mô hình hộ gia đình mua sắm trang thiết bị ban đầu và trang thiết bị nhà vệ sinh; hỗ trợ các thôn, xóm, bản mua sắm bộ nhạc cụ, trang phục truyền thống phục vụ hoạt động văn nghệ và lắp đặt hệ thống biển báo, biển chỉ dẫn, biển quảng cáo, thuyết minh; hỗ trợ kinh phí để các huyện tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho người dân và kinh phí tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch cộng đồng đã góp phần thúc đẩy ngành du lịch ở các huyện miền tây. Những chính sách này cũng đã góp phần nâng cao tư duy, nhận thức phát triển du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo cũng như người dân ở các địa phương.

Có thể khẳng định, du lịch cộng đồng đã và đang tạo nên hướng đi bền vững trong xây dựng nông thôn mới ở Con Cuông. Những con đường mới mở, những ngôi nhà sàn khang trang, những nụ cười đón khách nồng hậu… đã minh chứng cho sức sống mới nơi miền đất vùng cao, đưa chương trình nông thôn mới thật sự đi vào chiều sâu, trở thành động lực quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ngày 22/2/2022, Chính phủ ban hành Quyết định 263/QĐ TTg, phê duyệt Chương trình Nông thôn mới giai đoạn 2021-2025. Khác với giai đoạn đầu (2010-2020) tập trung cho “hạ tầng thiết yếu”, giai đoạn 2021-2025 được xác định là giai đoạn tăng tốc với tầm nhìn toàn diện, đặt trọng tâm vào nâng cao chất lượng sống, phát triển kinh tế nông thôn, chuyển đổi số, môi trường và đẩy mạnh phát triển các mô hình nông thôn kiểu mới.

Với những mục tiêu trọng tâm này, ngành Tài chính được xác định giữ vai trò then chốt tạo dựng nền tảng chính sách và nguồn lực tài chính quy mô lớn cho chương trình. Trong đó, ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách Trung ương và địa phương được bố trí tối thiểu 196.332 tỷ đồng theo cơ chế cùng tham gia linh hoạt, ưu tiên vùng khó khăn. Đây là điểm khác biệt quan trọng, cho phép các địa phương chủ động lồng ghép, huy động và sử dụng nguồn vốn hiệu quả thay vì phụ thuộc quá lớn vào ngân sách trung ương. Ngoài ngân sách, chương trình còn khuyến khích huy động đa dạng nguồn lực như tín dụng, doanh nghiệp, đóng góp của dân, để giảm áp lực lên ngân sách và thúc đẩy sự tham gia của nhiều chủ thể.

Trong giai đoạn này, Chương trình xây dựng nông thôn mới đạt nhiều kết quả nổi bật, đặc biệt ở các chỉ tiêu tài chính. Tính đến cuối tháng 8/2025, tổng vốn huy động cho chương trình đạt khoảng 3,85 triệu tỷ đồng, tăng 1,8 lần so với giai đoạn trước, cho thấy quy mô và sức lan tỏa ngày càng lớn.

Ngân sách trung ương đã bố trí đủ 41.682 tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư công chiếm 32.050 tỷ và vốn sự nghiệp 9.632 tỷ đồng, góp phần tạo nền tảng để các địa phương hoàn thiện hạ tầng và triển khai các dự án trọng điểm. Ngân sách địa phương huy động được 283.743 tỷ đồng, thể hiện rõ cam kết của chính quyền các cấp, đặc biệt 16 tỉnh tự cân đối ngân sách đã đóng góp tới 62,8% tổng vốn địa phương. Các nguồn lồng ghép từ các chương trình mục tiêu quốc gia khác đạt hơn 272 nghìn tỷ đồng, trong khi tín dụng cho vay khu vực nông thôn lên tới 2,4 triệu tỷ đồng với tốc độ tăng trưởng bình quân 12%/năm, tạo dòng vốn lớn thúc đẩy sản xuất, giảm nghèo và xây dựng hạ tầng.

Đáng chú ý, người dân và cộng đồng đã đóng góp hơn 813 nghìn tỷ đồng, chiếm 21,1% tổng nguồn lực - con số khẳng định rõ vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng nông thôn mới. Nhờ nền tảng tài chính mạnh mẽ đó, đến giữa năm 2025, cả nước có 6.084 xã đạt chuẩn (79,3%), 2.567 xã đạt chuẩn nâng cao và 745 xã kiểu mẫu; thu nhập người dân nông thôn tăng lên 54-58 triệu đồng/năm, tỷ lệ hài lòng đạt tới 93-99,8%. Đây là minh chứng cho thấy nguồn lực được phân bổ đúng hướng, tạo chuyển biến rõ rệt về đời sống kinh tế - xã hội và chất lượng thụ hưởng của người dân nông thôn.