TCDN -

Hiện mặt hàng gạo của Việt Nam đã có mặt tại 150 quốc gia và vùng lãnh thổ, mỗi năm lượng gạo xuất khẩu chiếm 15% tổng lượng gạo xuất khẩu toàn thế giới. 

Tuy nhiên, năng lực tiếp cận, xâm nhập thị trường, ký kết hợp đồng, xử lý tranh chấp thương mại quốc tế, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu của các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo còn hạn chế.

Chiếm 15% lượng gạo xuất khẩu thế giới

Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, mỗi năm lượng gạo của Việt Nam xuất khẩu chiếm 15% tổng lượng gạo xuất khẩu toàn thế giới. Tí́nh riêng chí́n tháng đầu năm 2018, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 4,89 triệu tấn gạo, tăng 6,7% so với cùng kỳ năm 2017; giá trị xuất khẩu gạo 2,46 tỷ USD, tăng 21, 3% so với cùng kỳ.

Hiện mặt hàng gạo của Việt Nam đã có mặt tại 150 quốc gia và vùng lãnh thổ. Cùng với các thị trường truyền thống, gạo Việt đã từng bước thâm nhập vào các thị trường khó tí́nh. Năm 2017, Việt Nam tiếp tục duy trì vị trí́ là nước xuất khẩu đứng thứ ba thế giới sau Ấn Độ và Thái Lan.

Theo ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, xuất khẩu gạo trong thời gian qua khả quan cả về lượng lẫn giá và chủng loại. Năm 2017, xuất khẩu gạo đạt 5,83 triệu tấn, tăng 21% so với năm 2016, trị giá 2,63 tỷ USD, với giá FOB xuất khẩu bình quân 452,6 triệu USD tấn. Mức giá này đã tăng thêm 3,7 

USD/tấn so với giá xuất khẩu bình quân của năm 2016. Tăng trưởng xuất khẩu gạo tiếp tục được duy trì trong năm 2018. Tí́nh đến 15/9, xuất khẩu gạo đạt 4,73 triệu tấn, tăng 9,3%, trị giá 2,38 tỷ USD, tăng gần 25%. Giá FOB xuất khẩu bình quân đã tăng lên 503,3 triệu USD/ tấn, tăng 62,4USD/tấn so với cùng kỳ năm trước. Giá FOB xuất khẩu bình quân tăng hơn 62 USD/tấn là mức tăng cao nhất từ trước tới nay, khẳng định chất lượng hạt gạo Việt ngày càng được công nhận thông qua giá ngày càng tăng trên thị trường gạo thế giới.

Tuy nhiên, bên cạnh những bước phát triển và đạt được kết quả tí́ch cực, xuất khẩu gạo vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Việt Nam là một trong 5 nước bị ảnh hưởng lớn nhất do biến đổi khí́ hậu. Lũ lụt, hạn hán và xâm nhập mặn thường xuyên xảy ra với tần suất và cường độ ngày càng tăng đã ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa gạo nói riêng.

Bên cạnh đó, cạnh tranh toàn cầu trong sản xuất và kinh doanh lúa gạo ngày càng gia tăng, đặc biệt cạnh tranh về chất lượng và giá trị… cũng là những yếu tố “cản chân” xuất khẩu gạo.

Trong khi, ngành gạo còn tồn tại một số, bất cập. Cơ sở hạ tầng trong sản xuất lúa gạo còn hạn chế, nhất là vấn đề logistis. Chất lượng gạo xuất khẩu chưa cao, chủng loại chưa phong phú nên tí́nh cạnh tranh còn thấp so với các nước đối thủ.

Thêm nữa, năng lực tiếp cận, xâm nhập thị trường, ký kết hợp đồng, xử lý tranh chấp thương mại quốc tế, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu của các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo còn hạn chế. Thậm chí́, khi đã chen “chân” vào được các thị trường xuất khẩu, hoạt động marketing hay khả năng đàm phán ký kết thực hiện hợp đồng của doanh nghiệp còn yếu. Vì vậy, các sản phẩm thương hiệu gạo Việt Nam vẫn chưa được người tiêu dùng cuối cùng tại các thị trường nhập khẩu biết đến, bởi phần lớn gạo Việt xuất khẩu đến tay người tiêu dùng thông qua một thương hiệu khác.

Sản xuất theo quy trình sạch

Đại diện Bộ Công thương nhấn mạnh, trong thời gian tới, ngành lúa gạo sẽ hướng đến sản xuất theo quy trình sạch, hữu cơ, đa dạng hóa các sản phẩm chế biến từ lúa gạo. Bên cạnh đó, xây dựng các vùng chuyên canh sản xuất lúa gạo hàng hóa có chất lượng. Tổ chức sản xuất theo quy trình chuẩn, đồng bộ từ khâu giống, canh tác, thu hoạch, chế biến, đóng gói. Xây dựng uy tí́n, thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường thế giới là những định hướng ngành gạo Việt Nam đang triển khai. Hiện, gạo trắng cấp thấp chiếm hơn 30%. Thời gian tới, sẽ giảm gạo phẩm cấp thấp, nâng cao thị phần gạo thơm, gạo đặc sản, gạo Japonica.

Theo đó, Việt Nam cần phát triển thị trường xuất khẩu để tiêu thụ hết thóc, gạo hàng hóa với giá có lợi cho người nông dân. Đồng thời, nâng cao năng lực cạnh tranh, xây dựng thương hiệu và tăng cường liên kết theo chuỗi giá trị từ khâu sản xuất đến khâu tiêu thụ xuất khẩu. Để làm được điều đó cần đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào một số thị trường nhất định và khai thác cơ hội, lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do, các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, trong thời gian tới, ngành Nông nghiệp sẽ tập trung đầu tư nghiên cứu, phát triển giống lúa có chất lượng cao đáp ứng nhu cầu nội tiêu và xuất khẩu; xây dựng vùng sản xuất lúa hàng hoá trọng điểm nhằm đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu, tập trung nguồn lực đầu tư cơ sở hạ tầng đồng bộ trong vùng sản xuất. Cụ thể, ở ĐBSCL sẽ phát triển hệ thống đường thủy, đường bộ, tăng kết nối tới các vùng chuyên canh và cảng Cần Thơ để có thể xuất khẩu gạo từ miền Tây.

Đồng thời, áp dụng công nghệ hiện đại về kỹ thuật và quản lý để giảm thời gian tàu tại cảng, giảm chi phí́ bốc dỡ…

Bên cạnh đó, sẽ đẩy mạnh công tác chế biến, bảo quản, sơ chế và sản xuất chuyên sâu sau gạo; nâng thương hiệu gạo Việt Nam ở tầm quốc tế nhằm nâng cao giá trị lúa gạo Việt Nam.

Các chuyên gia cho rằng, điều quan trọng nhất là doanh nghiệp cần tập trung vào chất lượng thay vì chạy theo số lượng như thời gian vừa qua. Đặc biệt, cần xây dựng chỉ dẫn địa lý để tăng thêm giá trị cho hạt gạo của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Mặt khác, cần hướng tới việc sản xuất gạo theo quy trình sạch, gạo hữu cơ, đa dạng hóa các sản phẩm chế biến từ lúa gạo; tổ chức sản xuất theo quy trình chuẩn, đồng bộ từ khâu giống, canh tác, thu hoạch, chế biến, đóng gói...

Ông Martin Albani, cố vấn về thúc đẩy thương mại và phát triển xuất khẩu (Tập đoàn tài chí́nh quốc tế) khuyến nghị, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, từ buôn bán hàng hóa sang thực hiện hoạt động marketing đối với hàng hóa đó, cần tập trung để xây dựng thương hiệu mặt hàng gạo. Doanh nghiệp Việt cần xác định hình ảnh, và phát triển thương hiệu. Việt Nam có thể học hỏi từ kinh nghiệm xây dựng thương hiệu gạo của Thái Lan. Họ luôn chú trọng xây dựng hình ảnh, thương hiệu cho sản phẩm gạo của mình, đặc biệt quan tâm xây dựng chỉ dẫn địa lý - đây chí́nh là yếu tố bảo hộ thương hiệu gạo của họ. Đầu tiên họ làm ở cấp quốc gia, sau đó đưa hồ sơ lên EU, việc này giúp thúc đẩy xây dựng thương hiệu gạo đặc sản Thái Lan, giúp nâng cao giá bán so với sản phẩm thông thường.

Về phí́a doanh nghiệp Việt Nam, các doanh nghiệp cho rằng để phát triển ngành gạo, Nhà nước cần tiếp tục có các chí́nh sách ưu tiên về đất đai, quy hoạch vùng trồng lúa hiệu quả hơn, nghiên cứu giống và hỗ trợ cho người nông dân.

Theo ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty cổ phần Tập đoàn Lộc Trời, thay vì để nông dân phải tự trang trải nguồn giống và vật tư, Nhà nước và doanh nghiệp cần hỗ trợ cung cấp nguồn giống chất lượng, ứng trước vật tư nông nghiệp. Đồng thời, phải cam kết đầu ra với mức giá được thỏa thuận, đảm bảo lợi í́ch hài hòa giữa các bên để tạo sự tin tưởng, an tâm cho người sản xuất.

Trang Nhung/ Báo in Tạp chí TCDN Tháng 11.2018