TCDN - Trong bối cảnh nhu cầu vốn để hiện thực hoá 19 tiêu chí nông thôn mới (NTM) vượt xa khả năng đáp ứng của ngân sách, cơ chế lồng ghép nguồn lực do Bộ Tài chính chủ trì đã biến vốn trung ương thành “chất xúc tác” kích hoạt dòng chảy từ địa phương, tín dụng, doanh nghiệp và cộng đồng.

Biến thách thức thành cơ hội

Theo Báo cáo số 736/BC-CP ngày 28/8/2025, cơ chế lồng ghép nguồn lực – một chiến lược được ví như “một vốn bốn lời” không chỉ giúp tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng mà còn nhân lên hiệu quả đầu tư, góp phần then chốt đưa Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 về đích sớm ở nhiều địa phương. Cơ chế này được quy định tại Nghị quyết 25/2021/QH15 và Nghị định 27/2022/NĐ-CP, cho phép kết hợp ít nhất ba nguồn vốn (ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, xã hội hóa) vào một dự án duy nhất. Thay vì mỗi chương trình MTQG hoạt động riêng lẻ, các nguồn lực được “ghép nối” theo nguyên tắc: chung mục tiêu – chung đối tượng – chung địa bàn – chung thời gian. Nhờ đó, một đồng ngân sách trung ương có thể kéo theo 1,2 đồng từ địa phương, 1,5 đồng từ doanh nghiệp và 0,8 đồng từ người dân, tạo hiệu ứng nhân bốn. Theo Bộ Tài chính, giai đoạn 2021-2025, cơ chế này đã lồng ghép thành công 1,8 triệu tỷ đồng từ 5 chương trình MTQG, trong đó riêng xây dựng NTM huy động thêm 320.000 tỷ đồng ngoài ngân sách – con số mà nếu tách riêng từng nguồn sẽ không thể đạt được. Điển hình như tại tỉnh Nam Định (nay là Ninh Bình): Dự án đường trục xã Xuân Hồng được lồng ghép từ ngân sách trung ương (hỗ trợ xi măng), ngân sách tỉnh (hỗ trợ máy móc), doanh nghiệp (đóng góp đá cấp phối) và người dân (hiến 2,5 ha đất). Tổng chi phí 48 tỷ đồng, nhưng ngân sách nhà nước chỉ bỏ ra 18 tỷ – tiết kiệm 62% so với kịch bản đầu tư riêng lẻ.

Không chỉ ban ban hành chính sách, ngành Tài chính còn xây dựng hệ sinh thái quản trị lồng ghép với ba trụ cột. Một là, hệ thống chỉ tiêu lồng ghép (KPI chung). Mỗi địa phương phải lập bản đồ nguồn lực số hóa, xác định rõ dự án nào có thể ghép từ 2-3 chương trình MTQG. Phần mềm “Lồng Ghép 4.0” do Cục Tin học và Thống kê tài chính phát triển đã được triển khai tại 100% tỉnh thành, giúp theo dõi dòng tiền theo thời gian thực. Hai là, cơ chế điều phối liên ngành được triển khai thông qua việc thành lập Ban Chỉ đạo lồng ghép cấp tỉnh do Chủ tịch UBND làm trưởng ban, Giám đốc Sở Tài chính làm thường trực. Tính đến tháng 6/2025, 100% các tỉnh, thành phố đã thành lập Ban Chỉ đạo cấp tỉnh, cấp huyện; nhiều địa phương như Thái Nguyên, Khánh Hòa, Đắk Nông đã kiện toàn tổ chức chỉ đạo đến cấp xã. Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành Thông tư liên tịch số 02/2025, hướng dẫn chi tiết việc lồng ghép nguồn lực từ ngân sách trung ương, địa phương và xã hội hóa.

Đặc biệt, cơ chế Văn phòng Điều phối NTM cấp tỉnh được thí điểm tại 63 tỉnh/thành đã phát huy vai trò “nhạc trưởng”, đảm bảo nguồn lực không bị phân tán. Các địa phương như Bắc Ninh, Bình Dương đã lồng ghép thành công 03 chương trình MTQG, giúp giảm chi phí hành chính và tăng hiệu quả đầu tư hạ tầng nông thôn. Ba là, ưu đãi tài chính kép, doanh nghiệp tham gia lồng ghép được hoàn thuế VAT ngay trong quý và vay ưu đãi 0% lãi suất 24 tháng từ Quỹ Phát triển NTM. Nhờ đó, 1.240 doanh nghiệp đã đăng ký tham gia, đóng góp 185.000 tỷ đồng vốn đối ứng.

Mặt khác, để chuyển nhận thức thành hành động, ngành Tài chính đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh triển khai hơn 149 mô hình tuyên truyền sáng tạo, từ hội thi “NTM trong tôi” đến các chiến dịch trên mạng xã hội. Kết quả là 93% người dân nông thôn hiểu rõ về cơ chế lồng ghép nguồn lực (theo khảo sát 9/2025). Các địa phương như Quảng Ninh, Thanh Hóa đã huy động được hàng nghìn tỷ đồng từ doanh nghiệp và người dân thông qua các quỹ “Vì NTM”, “Cộng đồng chung sức”.

Báo cáo 736/BC-CP ghi nhận, “cơ chế lồng ghép đã chuyển từ quản lý theo nguồn sang quản lý theo kết quả”, giúp giảm 35% thủ tục hành chính và rút ngắn 40% thời gian giải ngân.

Ứng dụng AI và blockchain để minh bạch vốn lồng ghép

Thực tế, cơ chế lồng ghép nguồn lực do Bộ Tài chính chủ trì đã mang lại kết quả khả quan với không ít câu chuyện đổi đời. Tính đến tháng 8/2025, cả nước đã hoàn thành 85% tiêu chí NTM nhờ lồng ghép, vượt kế hoạch 12%. Một số địa phương về đích sớm như Hưng Yên, Đắk Lắk và Bến Tre. Cụ thể, tại Hưng Yên đã lồng ghép chương trình NTM với phát triển đô thị nông thôn, xây dựng 28 khu dân cư kiểu mẫu chỉ với 42% ngân sách trung ương. Trong khi đó, Đắk Lắk ghép vốn xây dựng thủy lợi nhỏ với chương trình 30a, tưới tiêu cho 15.000 ha cà phê, tăng năng suất 28%, giúp 8.200 hộ thoát nghèo. Bến Tre (nay là tỉnh Vĩnh Long) đã kết hợp vốn NTM với ứng phó biến đổi khí hậu, xây 112 cây cầu bê tông thay cầu khỉ, tiết kiệm 68 tỷ đồng. Điển hình là câu chuyện tại xã Ia Hrung, Ia Grai, Gia Lai. Dự án trường học liên cấp được lồng ghép từ Ngân sách trung ương: 6 tỷ (xây phòng học); Ngân sách tỉnh: 3,5 tỷ (sân chơi, nhà vệ sinh); Doanh nghiệp cà phê Xuân Thiện: 2,8 tỷ (hệ thống năng lượng mặt trời); Người dân hiến 1,2 ha đất và 1,1 tỷ tiền mặt. Tổng đầu tư 13,4 tỷ đồng, nhưng ngân sách nhà nước chỉ chi 9,5 tỷ – tiết kiệm 29%. Trường học khang trang không chỉ giúp 620 học sinh có nơi học tập tốt mà còn trở thành trung tâm sinh hoạt cộng đồng, tổ chức 45 lớp tập huấn kỹ thuật trồng tiêu cho bà con.

Tuy nhiên, cơ chế lồng ghép hiện đang đối mặt với 4 “điểm nghẽn”. Đó là, năng lực địa phương không đồng đều, một số tỉnh miền núi chỉ huy động được 50% vốn đối ứng (do thu ngân sách thấp); Một dự án phải lập 3-4 bộ hồ sơ cho các nguồn vốn khác nhau dẫn đến thủ tục chồng chéo; Hệ thống báo cáo giữa các bộ ngành chưa kết nối hoàn toàn do chưa đồng bộ dữ liệu; Rủi ro thất thoát do một số địa phương “lồng ghép trên giấy”, dẫn đến giải ngân ảo (kiểm toán phát hiện 1.200 tỷ đồng bất thường tại 12 tỉnh năm 2024).

Để cơ chế lồng ghép thực sự trở thành “bí quyết một vốn bốn lời” bền vững, các chuyên gia kiến nghị ngành Tài chính cần triển khai các giải pháp chiến lược. Trước tiên là hoàn thiện khung pháp lý với việc sửa đổi Nghị định 27/2022/NĐ-CP, cho phép một hồ sơ – nhiều nguồn vốn; Ban hành Thông tư mẫu về lồng ghép. Bên cạnh đó cần nâng cao năng lực địa phương thông qua tổ chức các lớp tập huấn cho cán bộ tài chính cấp huyện/xã. Đồng thời, thành lập Quỹ hỗ trợ lồng ghép (vốn ban đầu 5.000 tỷ đồng) cho các tỉnh khó khăn. Cùng với việc ứng dụng công nghệ số, tích hợp AI dự báo giải ngân, triển khai blockchain trong quyết toán vốn lồng ghép, cần tăng cường giám sát, minh bạch. Theo đó, cần thành lập Tổ công tác liên ngành do Thứ trưởng Tài chính làm tổ trưởng; Công khai bảng xếp hạng lồng ghép hàng quý trên cổng thông tin điện tử. Ngoài ra, cần có chính sách khuyến khích PPP và xã hội hóa cho doanh nghiệp tham gia lồng ghép.