TCDN - Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho rằng đối với các trường hợp người nộp thuế gian lận trong hoàn thuế GTGT phải truy cứu trách nhiệm hình sự, cần có quy định để bảo vệ, miễn trừ, giảm thiểu trách nhiệm cho cán bộ thuế đã thực hiện hoàn thuế theo đúng quy định pháp luật.

Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) Nguyễn Thị Cúc vừa có chia sẻ với Tạp chí Tài chính doanh nghiệp xoay quanh câu chuyện hoàn thuế GTGT cho doanh nghiệp và những áp lực của cán bộ thuế khi thực hiện nhiệm vụ này.

Áp dụng quản lý rủi ro trong hoàn thuế GTGT

Thưa bà, thời gian vừa qua ngành thuế phải đẩy nhanh tiến độ hoàn thuế GTGT cho doanh nghiệp nhưng vẫn phải chống thất thu ngân sách nhà nước. Theo bà, cán bộ thuế đang phải đối diện với áp lực như thế nào?

Năm 2023, trước bối cảnh các doanh nghiệp xuất khẩu gặp nhiều khó khăn trong sản xuất kinh doanh, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính đã chỉ đạo sát sao ngành Thuế đẩy mạnh công tác giải quyết hồ sơ hoàn thuế GTGT, góp phần hỗ trợ doanh nghiệp quay vòng vốn, phục hồi, phát triển sản xuất kinh doanh. Cùng với đó là nhiệm vụ kiểm soát chặt chẽ, phòng, chống gian lận hoàn thuế gây thất thoát ngân sách nhà nước.

Đây là 2 áp lực, trách nhiệm rất nặng nề của ngành thuế cũng như cán bộ thuế trong công tác hoàn thuế hiện nay khi vừa phải đảm bảo tiến độ, thời hạn giải quyết theo quy định; vừa phải kiểm tra, xác định chính xác số thuế đủ điều kiện hoàn thuế theo quy định để đảm bảo không có sai sót trong quá trình thực thi công vụ trong bối cảnh các hành vi gian lận hoàn thuế ngày càng tinh vi, khó phát hiện.

Đối với một số Cục Thuế lớn, mỗi cán bộ thuế quản lý từ 300 đến 500 doanh nghiệp, cơ quan thuế, song song với nhiệm vụ giải quyết hoàn thuế GTGT, cán bộ thuế phải thực hiện cùng lúc rất nhiều chức năng, nhiệm vụ quản lý như thanh tra, kiểm tra chống thất thu ngân sách nhà nước, chống chuyển giá, quản lý nợ thuế, quản lý và phòng chống gian lận hóa đơn, quản lý đăng ký, kê khai, hoàn thành nghĩa vụ thuế… Điều này gây sức ép, áp lực không nhỏ cho cơ quan thuế, cán bộ thuế trong việc thực hiện công tác hoàn thuế hiện nay.

Để áp dụng phân loại quản lý rủi ro trong phân loại hoàn thuế, Tổng cục Thuế đã ban hành bộ chỉ số phân loại hồ sơ hoàn thuế. Bà đánh giá như thế nào về bộ chỉ số trên để cán bộ thuế có thể thực hiện thuận lợi, tránh sai sót?

Ngày 18/9/2023, Tổng cục Thuế đã ban hành Quyết định số 1388/QĐ-TCT áp dụng quản lý rủi ro trong phân loại hồ sơ hoàn thuế bằng ứng dụng công nghệ thông tin. Theo đó, Bộ chỉ số tiêu chí phân loại hồ sơ hoàn bao gồm 3 nhóm chỉ số tiêu chí. Chỉ số tiêu chí nhóm 1, nhóm 2 được áp dụng để đánh giá tổng quan về rủi ro hoàn thuế của doanh nghiệp. Chỉ số tiêu chí nhóm 3 được xây dựng để bổ sung phân tích rủi ro phù hợp với từng thời kỳ, từng yêu cầu quản lý.

Bộ chỉ số tiêu chí ban hành theo Quyết định số 1388/QĐ-TCT tập trung vào xác định những hồ sơ hoàn thuế mà qua rà soát doanh nghiệp có sử dụng hóa đơn của những doanh nghiệp rủi ro cao trong công tác quản lý hóa đơn. Ngoài ra, Bộ chỉ số tiêu chí tập trung vào đánh giá về lịch sử tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp, của người đại diện/chủ sở hữu doanh nghiệp, lịch sử hoàn thuế và tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Với Bộ chỉ số tiêu chí này, tôi cho rằng, cơ quan thuế sẽ đánh giá rủi ro đối với doanh nghiệp hoàn thuế mang tính toàn diện nhằm tạo sự bình đẳng, không phân biệt đối xử trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên trong trường hợp cần thiết, cơ quan thuế vẫn có thể đánh giá những doanh nghiệp có rủi ro cần tập trung quản lý theo từng thời kỳ, từng ngành hàng thông qua chỉ số tiêu chí Nhóm 3 (Ví dụ: chỉ số tiêu chí 16 Nhóm 3 “Doanh nghiệp có mặt hàng kinh doanh thuộc diện cảnh báo của cơ quan thuế theo từng thời kỳ”).

Như vậy, trường hợp cơ quan thuế xác định những ngành hàng có tính đặc thù và rủi ro cao thì cơ quan thuế hoàn toàn có thể phân tích rủi ro của những doanh nghiệp thuộc ngành hàng này (thông qua việc đưa thêm các chỉ số tiêu chí Nhóm 3 bổ sung vào phân tích rủi ro) để ứng dụng phân loại tự động doanh nghiệp thuộc diện rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp. Từ đó xác định những doanh nghiệp trọng điểm, rủi ro cao cần kiểm tra, xác minh hóa đơn.

Tổng cục Thuế cho biết, tính đến hết ngày 31/10/2023, Cơ quan thuế đã ban hành 15.025 quyết định tương ứng số thuế đã hoàn 112.873 tỷ đồng, bằng 70,5% ước thực hiện đã báo cáo Chính phủ báo cáo Quốc hội (160.000 tỷ đồng), bằng 91% cùng kỳ năm 2022.

Bà có thể nói rõ hơn về việc phân loại rủi ro đặc biệt đối với những lĩnh vực đặc thù như gỗ, tinh bột sắn…?

Tôi cho rằng hoàn thuế ở mỗi ngành nghề khác nhau. Với ngành gỗ, gỗ xuất khẩu nguyên liệu đầu vào là gỗ nhưng sản phẩm giấy nguyên liệu đầu vào cũng có thể là gỗ rừng trồng hoặc phế liệu. Với doanh nghiệp điện tử như Lioa chẳng hạn, nguyên liệu đầu vào có thể là đồng phế liệu…

Như vậy mỗi lĩnh vực, sản phẩm hoàn thuế cần phải có bộ tiêu chí riêng. Dựa trên cơ sở đó cơ quan thuế đánh giá được mức độ rủi ro của từng doanh nghiệp.

Bảo vệ cán bộ thuế

Có ý kiến cho rằng áp dụng chuyển đổi số có thể giúp việc hoàn thuế GTGT được nhanh hơn. Quan điểm của bà như thế nào?

Thực hiện chương trình chuyển đổi số quốc gia đã được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020, tôi thấy trong những năm qua ngành thuế luôn nỗ lực trong công tác quản lý từ việc hoàn thiện môi trường pháp lý đến phát triển hạ tầng, cung cấp các dịch vụ thuế điện tử theo hướng tích hợp, tập trung đáp ứng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số. Liên quan đến công tác hoàn thuế, ngành thuế đã áp dụng công nghệ thông tin thực hiện hoàn thuế điện tử và gần đây là triển khai phân loại hồ sơ hoàn thuế tự động thông qua việc ứng dụng công nghệ thông tin trên cơ sở áp dụng quản lý rủi ro. Từ đó góp phần đẩy nhanh, nâng cao hiệu quả quá trình chuyển đổi số ngành thuế.

Tuy nhiên, theo tôi trước khi muốn đưa vào số hóa, các chỉ tiêu hoàn thuế rất cần phải đồng bộ, rõ ràng và chuẩn mực như chỉ tiêu về doanh số, thanh toán qua ngân hàng, người đứng đầu hoặc đây là dự án đầu tư hay là dự án xuất khẩu và xuất khẩu vào thị trường nào với từng ngành hàng…

Và khi đã có chỉ tiêu đồng bộ số hóa mới chuẩn xác được. Nếu chỉ tiêu không đồng bộ dẫn tới số hóa sẽ bị lệch lạc. Hiện nay, theo phân loại cơ chế rủi ro của cơ quan thuế: 15% doanh nghiệp được hoàn thuế có độ rủi ro cao; 30% độ rủi ro thấp; 55% rủi ro trung bình. Nhưng nếu tiêu chí không rành mạch, khoa học thì tỷ lệ trên có thể thay đổi. Do đó, bộ tiêu chí khoa học, đồng bộ là việc đầu tiên của số hóa.

Với Bộ chỉ số tiêu chí mới ban hành, việc tính toán, xác định mức độ rủi ro của người nộp thuế được thực hiện trên cơ sở thống kê dữ liệu số lớn và luôn được cập nhật định kỳ hàng tháng. Ứng dụng quản lý rủi ro phân hệ hoàn thuế thực hiện tự động đưa ra kết quả phân loại hồ sơ hoàn thuế. Nhờ đó, việc phân loại rủi ro tự động đảm bảo tính minh bạch, công bằng xác định đúng doanh nghiệp hoàn thuế có rủi ro, giảm thiểu chi phí quản lý và thời gian cho người nộp thuế và cơ quan thuế.

Liên quan đến việc hoàn thuế GTGT, trong thời gian vừa qua nhiều cán bộ, công chức thuế còn e dè khi thực hiện vì rủi ro, nguy hiểm, theo bà cần sửa đổi, bổ sung quy định như thế nào để hạn chế tình trạng trên?

Trong cuộc giám sát chuyên đề hoàn thuế GTGT của Uỷ ban Tài chính Ngân sách tại 6 Cục Thuế thời gian qua, cơ quan thuế các cấp, cán bộ thuế cũng đã được bày tỏ với Uỷ ban Tài chính Ngân sách về các băn khoăn, vướng mắc liên quan đến tâm lý e dè, thận trọng của cán bộ thuế trong thực thi công vụ, nhất là công tác giải quyết hồ sơ hoàn thuế GTGT. Chúng ta cần nhìn nhận trực diện vào vấn đề này, trong bối cảnh một số vụ án gian lận hoàn thuế GTGT gây thất thoát ngân sách nhà nước đã được cơ quan chức năng phát hiện, khởi tố, tuyên án thời gian qua.

Để giải quyết thấu đáo, căn cơ vấn đề này, cần có quy định để bảo vệ, miễn trừ, giảm thiểu trách nhiệm cho cán bộ, công chức ngành thuế. Trong trường hợp, tại thời điểm giải quyết hoàn thuế GTGT công chức thuế đã căn cứ hồ sơ đề nghị hoàn thuế của người nộp thuế, hồ sơ, tài liệu, chứng từ người nộp thuế cung cấp cùng các thông tin, tài liệu mà cơ quan thuế quản lý trên hệ thống ứng dụng quản lý thuế để thực hiện giải quyết hoàn thuế GTGT theo đúng trình tự, thủ tục quy định của pháp luật. Nhưng sau đó cơ quan chức năng phát hiện người nộp thuế có hành vi vi phạm, gian lận trong hoàn thuế dẫn đến phải truy cứu trách nhiệm hình sự thì công chức thuế không phải chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm của người nộp thuế.

Tôi lấy ví dụ, việc hoàn thuế cho xuất khẩu gỗ, nếu khi làm hồ sơ cơ quan thuế kiểm tra đơn vị xuất khẩu có đủ sản phẩm, tờ khai hải quan, thông tin nước nhập khẩu, hóa đơn GTGT đầu vào hợp pháp, thực hiện thanh toán qua ngân hàng theo đúng quy định… cơ quan thuế sẽ hoàn thuế theo đúng quy trình. Tuy nhiên khi các cơ quan chức năng kiểm tra phát hiện doanh nghiệp cung cấp gỗ cho nhà máy sai phạm trong kê khai gỗ đầu vào, sử dụng hóa đơn chứng từ bất hợp pháp, hàng hóa nhập lậu hay cố tình kê khai nguyên liệu mua vào không đúng thực tế…Trong trường hợp này không được quy trách nhiệm cho cán bộ thuế, đơn vị cung cấp nguyên liệu, nhà máy phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Xin cảm ơn bà!