TCDN - Chuyển đổi số là một xu hướng tất yếu của ngành nông nghiệp nước ta. Một trong các vấn đề khó khăn nhất trong chuỗi sản xuất hàng nông sản là việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Công nghệ Blockchain là một công nghệ tiên tiến trên thế giới trong việc lưu trữ, chứng minh xuất xứ hàng hóa.

TÓM TẮT:

Chuyển đổi số là một xu hướng tất yếu của ngành nông nghiệp nước ta. Một trong các vấn đề khó khăn nhất trong chuỗi sản xuất hàng nông sản là việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Công nghệ Blockchain là một công nghệ tiên tiến trên thế giới trong việc lưu trữ, chứng minh xuất xứ hàng hóa. Nó giúp minh bạch chất lượng sản phẩm nông nghiệp, từ đó làm tăng niềm tin của người tiêu dùng đối với sản phẩm nông nghiệp nước ta, hướng tới việc đưa nông sản Việt Nam ra toàn thế giới.

1. Khái quát về công nghệ Blockchain

Blockchain là công nghệ chuỗi - khối, cho phép truyền tải dữ liệu một cách an toàn dựa trên hệ thống mã hóa vô cùng phức tạp, tương tự như cuốn sổ cái kế toán của một công ty, nơi mà tiền được giám sát chặt chẽ và ghi nhận mọi giao dịch trên mạng ngang hàng. Mỗi khối (block) đều chứa thông tin về thời gian khởi tạo và được liên kết với khối trước đó, kèm theo đó là một mã thời gian và dữ liệu giao dịch. Dữ liệu khi đã được mạng lưới chấp nhận thì sẽ không có cách nào thay đổi được. Blockchain được thiết kế để chống lại việc gian lận, thay đổi của dữ liệu.

Công nghệ Blockchain - sự kết hợp giữa 3 loại công nghệ:

- Mật mã học: để đảm bảo tính minh bạch, toàn vẹn và riêng tư thì công nghệ Blockchain đã sử dụng public key và hàm hash function.

- Mạng ngang hàng: Mỗi một nút trong mạng được xem như một client và cũng là server để lưu trữ bản sao ứng dụng.

- Lý thuyết trò chơi: Tất cả các nút tham gia vào hệ thống đều phải tuân thủ luật chơi đồng thuận (giao thức PoW, PoS,...) và được thúc đẩy bởi động lực kinh tế.

- Public: Bất kỳ ai cũng có quyền đọc và ghi dữ liệu trên Blockchain. Quá trình xác thực giao dịch trên Blockchain này đòi hỏi phải có rất nhiều nút tham gia. Vì vậy, muốn tấn công được vào hệ thống Blockchain này cần chi phí rất lớn và thực sự không khả thi. Ví dụ: Bitcoin, Ethereum,...

- Private: Người dùng chỉ được quyền đọc dữ liệu, không có quyền ghi vì điều này thuộc về bên tổ chức thứ ba tuyệt đối tin cậy. Vì đây là một Private Blockchain, cho nên thời gian xác nhận giao dịch khá nhanh vì chỉ cần một lượng nhỏ thiết bị tham gia xác thực giao dịch. Ví dụ: Ripple là một dạng Private Blockchain, hệ thống này cho phép 20% các nút là gian dối và chỉ cần 80% còn lại hoạt động ổn định là được.

- Permissioned (hay còn gọi là Consortium): một dạng của Private nhưng bổ sung thêm 1 số tính năng khác, đây là sự kết hợp giữa Public và Private. Ví dụ: Các ngân hàng hay tổ chức tài chính liên doanh sẽ sử dụng Blockchain cho riêng mình.

Các phiên bản của công nghệ Blockchain

- Công nghệ Blockchain 1.0 - Tiền tệ và Thanh toán: Ứng dụng chính của phiên bản này là tiền mã hoá: bao gồm việc chuyển đổi tiền tệ, kiều hối và tạo lập hệ thống thanh toán kỹ thuật số. Đây cũng là lĩnh vực quen thuộc với chúng ta nhất mà đôi khi khá nhiều người lầm tưởng Bitcoin và Blockchain là một.

- Công nghệ Blockchain 2.0 - Tài chính và Thị trường: Ứng dụng xử lý tài chính và ngân hàng: mở rộng quy mô của Blockchain, đưa vào các ứng dụng tài chính và thị trường. Các tài sản bao gồm cổ phiếu, chi phiếu, nợ, quyền sở hữu và bất kỳ điều gì có liên quan đến thỏa thuận hay hợp đồng.

- Công nghệ Blockchain 3.0 - Thiết kế và Giám sát hoạt động: Đưa Blockchain vượt khỏi biên giới tài chính, và đi vào các lĩnh vực như giáo dục, chính phủ, y tế và nghệ thuật,...

Blockchain có các đặc điểm nổi bật sau:

- Không thể làm giả, không thể phá hủy các chuỗi Blockchain: theo như lý thuyết thì chỉ có máy tính lượng tử mới có thể giải mã Blockchain và công nghệ Blockchain biến mất khi không còn Internet trên toàn cầu.

- Bất biến: dữ liệu trong Blockchain không thể sửa (có thể sửa nhưng sẽ để lại dấu vết) và sẽ lưu trữ mãi mãi.

- Bảo mật: Các thông tin, dữ liệu trong Blockchain được phân tán và an toàn tuyệt đối.

- Minh bạch: Ai cũng có thể theo dõi dữ liệu Blockchain đi từ địa chỉ này tới địa chỉ khác và có thể thống kê toàn bộ lịch sử trên địa chỉ đó.

- Hợp đồng thông minh: là hợp đồng kỹ thuật số được nhúng vào đoạn code if-thisthen-that (IFTTT), cho phép chúng tự thực thi mà không cần bên thứ ba.

2. Những lợi ích mà công nghệ blockchain mang lại cho doanh nghiệp và người tiêu dùng thông qua kiểm soát nguồn gốc sản phẩm

Nghiên cứu về doanh thu blockchain theo ngành 2017-2025 cho thấy các công ty thuộc lĩnh vực sản xuất sản phẩm từ nông nghiệp đang có xu hướng đầu tư vào công nghệ này, đặc biệt là các công ty sản xuất mặt hàng thực phẩm. Blockchain có thể giúp giảm thiểu áp lực của các quy định, chính sách và yêu cầu về an toàn thực phẩm cho các doanh nghiệp này. Trong đó, truy xuất nguồn gốc sản phẩm được coi là chìa khóa giải quyết những vấn đề nêu trên.

Blockchain là một dạng sổ cái phân tán giúp giải quyết vấn đề các doanh nghiệp vốn đau đầu từ lâu: niềm tin. Hiểu đơn giản, đó là một cuốn sổ cái ghi chép lại những giao dịch. Điều đó có nghĩa là nó bao gồm tất cả các dữ liệu được chia sẻ, xác thực và mã hóa bởi các thành phần trong chuỗi. Vậy xét về khía cạnh kinh doanh, blockchain đem lại rất nhiều lợi ích gì cho các nhà sản xuất. Việc công khai tất cả các giao dịch trong mạng lưới - bản chất của blockchain giúp tạo niềm tin đối với người tiêu dùng. Đó là giá trị lớn nhất mà các nhà sản xuất hướng tới. Trong một mạng lưới blockchain, tất cả thành phần trong chuỗi đều có thể nhìn thấy và xác thực thông tin ở bất cứ thời điểm nào.

Hiện nay, ý thức của người tiêu dùng về việc tiêu dùng thực phẩm an toàn ngày càng nâng cao, nhất là tại những thị trường khó tính như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản. Theo nghiên cứu về hành vi người tiêu dùng thực phẩm, 10 yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến quyết định mua hàng của người tiêu dùng, được xếp theo thứ tự sau đây.

Ba yếu tố quan trọng nhất trong mười yếu tố trên, bao gồm độ tươi, độ an toàn và giá sản phẩm phụ thuộc phần lớn vào nhà sản xuất, các yếu tố còn lại phụ thuộc vào đơn vị bán hàng. Sử dụng blockchain để truy xuất nguồn gốc có thể giúp nhà sản xuất giải quyết được ba yếu tố này.

- Gây dựng lợi thế cạnh tranh bằng việc tạo niềm tin với người tiêu dùng: bằng việc cung cấp đầy đủ thông tin về các mắt xích trong quy trình cung ứng, nhà sản xuất có thể đem đến cho người tiêu dùng một cái nhìn toàn diện về nguồn gốc của sản phẩm, giúp đảm bảo yếu tố an toàn cho sản phẩm. Blockchain có thể theo dõi và truy xuất nguồn gốc của quy trình đầu vào, điều này giúp triệt tiêu gần như 100% khả năng làm giả sản phẩm, kiểm soát tốt hơn chất lượng sản phẩm, góp phần cải thiện giá trị chung của toàn bộ chuỗi cung ứng.

- Giảm thiểu áp lực về việc chứng minh thực phẩm an toàn. Blockchain cũng tiết kiệm chi phí và giảm thiểu áp lực cho các nhà sản xuất trong việc chứng minh nguồn gốc sản phẩm. Để việc kiểm định này thực sự hoạt động, ngân hàng, các công ty con cũng như đối tác liên quan trong quy trình sản xuất cần xác thực thông tin cho các giao dịch trong chuỗi.

- Giúp quản lý quy trình sản xuất tốt hơn theo thời gian thực. Đối với các nhà sản xuất, Blockchain giúp quản lý toàn bộ quy trình từ nông trại cho đến khi hàng hóa lên kệ theo thời gian thực. Tất cả thông tin từ người nuôi trồng, quá trình chăm sóc, vận chuyển, lưu trữ, chế biến... đều được ghi lại và theo dõi sát sao bằng hệ thống. Điều này giúp các nhà sản xuất kiểm soát tốt hơn những hoạt động trong chuỗi, giảm bớt những nguy cơ thực phẩm không đảm bảo chất lượng.

3. Nền nông nghiệp nước ta hiện nay và vấn đề gặp phải khi truy xuất nguồn gốc hàng nông sản

Nông nghiệp Việt Nam ngày nay đang có xu hướng ứng dụng các công nghệ hiện đại mới trong sản xuất phát triển nông nghiệp và nông thôn. Mục đích là nhằm nâng cao hiệu quả làm việc, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm. Góp phần đáp ứng các nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước và thị trường tiêu dùng nước ngoài. Nông nghiệp nước ta hiện nay đã và đang chú trọng đầu tư, ứng dụng công nghệ mới. Hứa hẹn trở thành xu hướng nghề nghiệp phát triển mạnh mẽ mang lại bước tiến lớn cho nền nông nghiệp Việt Nam.

Mặc dù ngành nông nghiệp Việt Nam hiện nay đã có những bước đổi mới mạnh mẽ nhưng song song với những thuận lợi có được vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, đặc biệt trong vấn đề truy xuất nguồn gốc của hàng nông sản. Hoạt động truy xuất nguồn gốc nông sản ở Việt Nam hiện vẫn còn sơ khai, chưa tuân thủ theo quy chuẩn nào:

- Các thông tin truy xuất chưa có đầy đủ dữ liệu về ai, cái gì, ở đâu, khi nào, tại sao?

- Truy xuất không có thông tin đầy đủ và tin cậy về sự tham gia của các bên trong chuỗi cung ứng, không có đơn vị sơ chế, vận chuyển.

- Có rất nhiều ứng dụng truy xuất nguồn gốc, nhưng tính xác thực lại thấp. Từ đó, rất khó để cạnh tranh với các loại nông sản nhập khẩu và cả khi xuất khẩu cũng không đủ năng lực cạnh tranh. Chưa đáp ứng được yêu cầu của các thị trường giá trị. Ứng dụng công nghệ blockchain đang được nhiều quốc gia kỳ vọng đưa nông nghiệp thành ngành kinh tế mũi nhọn thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế. Nhiều nghiên cứu cho thấy, công nghệ blockchain có thể được áp dụng để xây dựng một cơ chế minh bạch và bảo mật thông tin trong quá trình quản lý truy xuất nguồn gốc. Blockchain có vai trò quan trọng đối với chuỗi cung ứng nông sản, bao gồm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Với ứng dụng blockchain, doanh nghiệp, người dùng chỉ cần cài đặt ứng dụng về điện thoại, sau mỗi thao tác quét mã QR code, hệ thống sẽ tự động gửi thông tin về nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm tới người dùng. Ngoài thông tin về nguồn gốc như: nơi sản xuất, nhà sản xuất, phân phối hoặc đơn vị kinh doanh sản phẩm, người dùng còn được biết về giá bán, điểm bán, công dụng, thành phần của sản phẩm. Giải pháp hữu hiệu này hạn chế được vấn nạn hàng giả, hàng không rõ xuất xứ còn giúp người tiêu dùng cân nhắc lựa chọn được sản phẩm an toàn chất lượng.

4. Ứng dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc nông sản

Trong chuỗi quy trình sản xuất thực phẩm gồm rất nhiều tác nhân tham gia như nông dân, nhà phân phối, đơn vị chế biến, nhà bán lẻ... Các mắt xích chính trong chuỗi cung ứng thủy sản bao gồm:

- Cung cấp giống: gồm những thông tin về con giống, thức ăn, thuốc trị bệnh, máy móc... thông tin giao dịch với người nuôi trồng.

- Nuôi trồng: gồm những thông tin về người nuôi trồng và quá trình nuôi trồng thủy sản, cũng như điều kiện thời tiết, tình trạng vật nuôi, các chế độ phúc lợi...

- Chế biến: gồm những thông tin về nhà máy, thiết bị, phương pháp chế biến, số lô sản phẩm, giao dịch tài chính giữa đơn vị chế biến và đơn vị phân phối.

- Phân phối: gồm những thông tin về phương tiện vận chuyển, tuyến đường, điều kiện bảo quản (nhiệt độ, đổ ẩm), thời gian vận chuyển, giao dịch giữa nhà phân phối và nhà bán lẻ.

- Bán lẻ: thông tin về từng loại mặt hàng, số lượng, chất lượng, điều kiện bảo quản, thời gian trên kệ...

- Tiêu dùng: Là mắt xích cuối trong chuỗi giá trị, người tiêu dùng có thể sử dụng điện thoại được kết nối internet để scan mã QR đính kèm với sản phẩm để xem toàn bộ thông tin liên quan từ nhà cung cấp giống tới nhà bán lẻ.

Với Blockchain, quy trình cung ứng thực phẩm được công khai cho mọi tác nhân trong chuỗi, từ đó hạn chế tối đa những gian lận trong hoạt động và giao dịch, đảm bảo một môi trường kinh tế minh bạch và an toàn cho mọi thành phần.

Với các phân tích ở trên có thể thấy để giải quyết vấn đề truy xuất nguồn gốc hàng nông sản là vấn đề thiết yếu đối với cả doanh nghiệp, nông dân và người tiêu dùng, các thông tin về các vấn đề về sức khoẻ, ăn uống, nuôi trồng, nông nghiệp và hậu cần được kết nối với nhau, và chúng ta có thể giải quyết vấn đề này thông qua công nghệ blockchain. Blockchain giúp minh bạch sản phẩm từ khâu sản xuất cho đến tay người tiêu dùng, từ đó nâng tầm nông nghiệp Việt:

- Blockchain được coi như là một công cụ tài chính đối với người nông dân. Công nghệ Blockchain cung cấp các công cụ tài chính tốt để cung cấp cho nông dân một khoản thanh toán kịp thời và đầy đủ cho những nỗ lực của họ. Sử dụng các công nghệ này sẽ giúp tránh rủi ro và làm cho cuộc sống của người nông dân dễ dàng hơn.

- Nhờ xuất xứ sản phẩm rõ ràng người nông dân sẽ có các hợp đồng nông nghiệp thông minh, nông dân có thể được trả lương cả năm, không chỉ vào mùa hè và mùa thu. Sử dụng một hệ thống tính toán dựa trên các hợp đồng thông minh, an toàn hơn nhiều khi làm việc với đơn đặt hàng trước, các giỏ đựng thực phẩm và các câu lạc bộ mua hàng.

- Sản phẩm được đảm bảo chất lượng kéo theo nhiều thuận lợi trong giao dịch thanh toán điện tử có thể bao gồm bất kỳ điều kiện thỏa thuận nào mà không cần phải nhờ đến luật sư. Người tiêu dùng có thể đặt hàng, giao hàng đến châu Âu, trả tiền thủ tục hải quan và chứng nhận theo luật pháp của quốc gia giao hàng. Giao dịch điện tử sẽ giúp nông dân giảm bớt chuỗi trung gian dài và cắt giảm nhiều khoản chi phí để được giá tốt đến tay người tiêu dùng.

- Thực hiện Blockchain vào các bước sản xuất, chứng nhận và chế biến thực phẩm tạo ra tính minh bạch trong một hệ thống không minh bạch và cho phép người tiêu dùng hỗ trợ các nhà cung cấp mà họ lựa chọn. Nó đặc biệt phù hợp với các sản phẩm gốc hữu cơ vàđược chứng nhận.Tuy nhiên bên cạnh những lợi ích mà công nghệ blockchain mang lại, công nghệ này cũng gặp phải một số thách thức:

- Thách thức lớn nhất đối với nông dân khi sử dụng Blockchain là vượt qua sự hiểu biết về kỹ thuật của nó. Nông dân tập trung vào nuôi. Họ không phải là công nghệ tiên tiến. Công nghệ Blockchain được áp dụng phải đơn giản và dễ sử dụng.

- Việc sử dụng các công nghệ Blockchain có thể giảm bớt những khó khăn về kỹ thuật và đơn giản hóa về cuộc sống của nông dân nhưng vẫn có nhiều vấn đề mà chính người tiêu dùng mới có thể giải quyết được: như nhận biết thế nào là thực phẩm tốt, thực phẩm lành mạnh.

5. Kiến nghị

Để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ Blockchain, trong thời gian tới Nhà nước cần có khung pháp lý và môi trường thể chế thuận lợi cho Blockchain phát triển. Việc đầu tiên, cần xác định đây là mục tiêu dài hạn, đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc trong dài hạn của Nhà nước. Cần có hành lang pháp lý quy định về tự động hoá, số hóa các quy trình thủ tục liên quan tới hoạt động của doanh nghiệp. Tiếp theo là, xây dựng các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp về cả hoạt động, quy trình cũng như tài chính (chính sách cắt giảm thuế, hỗ trợ vốn vay)... đối với một nhóm các doanh nghiệp tiên phong, từ đó tạo thành một môi trường cạnh tranh cho các doanh nghiệp khác cũng như các chủ thể khác của nền kinh tế tận dụng đà tăng tốc phát triển.

Các cơ quan, doanh nghiệp nhà nước cần là đầu tầu tiên phong trong ứng dụng thành tựu khoa học, công nghệ Blockchain để nâng cao hiệu quả quản trị, điều hành, cung ứng dịch vụ công, đi đầu trong xây dựng môi trường sinh thái Blockchain. Sau khi đã tạo ra được môi trường của một “hệ sinh thái Blockchain”, thì việc kết nối các bên hữu quan, cũng như phát triển thành một hệ sinh thái hoàn thiện sẽ dễ dàng và thuận lợi hơn.

Cùng với đó, cần duy trì cơ chế trao đổi, phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp, cộng đồng cung ứng dịch vụ công nghệ cả ở trong nước và quốc tế để phát hiện và xử lý kịp thời các vướng mắc, khó khăn trong quá trình triển khai hệ thống. Đồng thời, nâng cao năng lực sử dụng hệ thống bằng các hoạt động truyền thông, phổ biến, đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao hiểu biết, nhận thức của người dân, doanh nghiệp, cơ quan nhà nước về việc ứng dụng công nghệ Blockchain.

6. Kết luận

Ứng dụng Blockchain trong truy xuất nguồn gốc nông sản tại Việt Nam tuy còn nhiều khó khăn nhưng hoàn toàn khả thi và sẽ tạo một sức bật mạnh mẽ cho nền nông nghiệp Việt. Muốn ứng dụng Blockchain đi vào thực tế còn cần các yêu cầu về kỹ thuật, vận hành, thể chế pháp lý để xây dựng một mô hình Blockchain phù hợp với truy xuất nguồn gốc nông sản. Tiềm năng ứng dụng Blockchan trong nông nghiệp là rất lớn, chúng ta cần bắt tay ngay vào hành động. Cần các công trình nghiên cứu về các đặc điểm và chức năng cụ thể của hệ thống để quản lý truy xuất nguồn gốc nông sản phù hợp với thực trạng phát triển nông sản Việt Nam.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Tratica. 2018. Blockchain for Enterprises Application.

2. Cracow University of Economics. 2017. Consumer behaviour at the food market.

3. https://nextfarm.vn

4. https://vbpo.com.vn

5. Bộ Tư pháp (2020). Báo cáo số 70/BC-BTP, ngày 23/3/2020 việc rà soát khung khổ pháp lý liên quan đến việc ứng dụng, phát triển các sản phẩm, dịch vụ được phát triển trên nền tảng công nghệ Blockchain và một số đề xuất

6. Jesse Yli-Huumo., Deokyoon Ko., Sujin Choi., Sooyong Park., and Kari Smolander (2016). Where Is Current Research on Blockchain Technology? A Systematic Review, PLoS ONE 11(10): e0163477, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0163477

7. Lin, I. C. and Liao, T. C. (2017). A Survey of Blockchain Security Issues and Challenges, IJ Network Security, 19, 653-659

ThS. Trần Lê Kim Danh

Trường Đại học Thương mại