TCDN - Tình hình tài chính và kết quả sản xuất, kinh doanh của DNNN năm 2018 có xu hướng tăng. Tuy nhiên, chất lượng tăng trưởng, hiệu quả đầu tư của khu vực DNNN còn thấp. Ngay ở các ngành có lợi thế cạnh tranh cao như thương mại, công nghiệp chế tạo… hiệu quả kinh doanh của DNNN vẫn thấp hơn doanh nghiệp khác.

Chỉ số quay vòng vốn của DNNN thấp nhất

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tính đến thời điểm kết thúc năm tài chính 2018 có 850 doanh nghiệp có vốn nhà nước, trong đó có 502 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, 348 doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp của nhà nước. Tổng tài sản của các DNNN là 2.935.353 tỷ đồng, tăng 2% so với thực hiện năm 2017. Vốn chủ sở hữu của các DNNN là 1.366.754 tỷ đồng, tăng 5% so với thực hiện năm 2017. Tổng Doanh thu của các DNNN đạt 1.557.394 tỷ đồng, tăng 9% so với thực hiện năm 2017. Lãi phát sinh trước thuế của các DNNN đạt 165.514 tỷ đồng, tăng 3% so với thực hiện 2017. Tổng số phát sinh phải nộp ngân sách nhà nước (NSNN) của các DNNN là 267.842 tỷ đồng, tăng 5% so với thực hiện năm 2017, chủ yếu thu từ hoạt động kinh doanh nội địa (chiếm 76% tổng số phát sinh phải nộp NSNN của các DNNN).

Ông Phạm Ðức Trung, Trưởng ban Ðổi mới và Phát triển doanh nghiệp, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) nhấn mạnh, tỷ lệ thua lỗ của DNNN có xu hướng giảm và thấp hơn mức bình quân cả nước, chỉ còn 15% - 16% số doanh nghiệp hằng năm có lỗ lũy kế thay vì mức 60% vào năm 2000; tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu (ROE) năm 2016 và 2019 lần lượt đạt 11% và 11,4%, cao hơn đáng kể so với mức 4,4% và 6% của doanh nghiệp ngoài nhà nước; tổng giá trị vốn nhà nước được bảo toàn và phát triển với tổng đầu tư và lợi nhuận đều tăng trưởng hằng năm; tạo nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước với mức đóng góp 11% thu nội địa; hiệu suất sinh lời đạt mức khá so với mức bình quân doanh nghiệp Việt Nam.

DNNN đang chiếm giữ vai trò chi phối, thống lĩnh trong khá nhiều ngành, lĩnh vực. Cụ thể, trong ngành viễn thông, ba doanh nghiệp hàng đầu gồm Viettel, VNPT, Mobifone đang chiếm thị phần chính, với tỷ lệ thấp nhất là 65% và cao nhất là 98,8% ở các mảng dịch vụ đang cung cấp. Ðối với thị trường năng lượng, 87% cơ cấu nguồn thuộc về các tập đoàn kinh tế nhà nước như Tập đoàn Ðiện lực Việt Nam (EVN), Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV)...

Tuy nhiên, chất lượng tăng trưởng, hiệu quả đầu tư của khu vực DNNN còn thấp. Ðể tạo ra một đồng doanh thu, DNNN đang phải sử dụng nhiều vốn hơn doanh nghiệp khác, chỉ số quay vòng vốn của DNNN thấp nhất trong ba loại hình doanh nghiệp. Trong khi đó, nợ trên vốn chủ sở hữu của DNNN cao nhất trong các thành phần kinh tế. Năng lực cạnh tranh của DNNN chưa đáp ứng yêu cầu và còn mờ nhạt. Tổng lợi nhuận của cả khu vực phụ thuộc vào một vài DNNN lớn hoạt động trong lĩnh vực có mức độ cạnh tranh thấp như khai khoáng, viễn thông, năng lượng.

Ở các ngành cạnh tranh cao như thương mại, xây dựng, công nghiệp chế tạo… hiệu quả kinh doanh của DNNN thấp hơn doanh nghiệp khác. Vai trò dẫn dắt, điều tiết hoặc định hướng của DNNN chưa được thể hiện rõ, sức lan tỏa chưa cao, qua đó làm giảm hiệu quả đầu tư của DNNN nói riêng và kinh tế nhà nước nói chung, ông Phạm Ðức Trung phân tích.

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, DNNN có tốc độ tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận thấp hơn tốc độ tăng trưởng nguồn vốn. Tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận của DNNN chậm hơn doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp FDI. Do đó, kết quả kinh doanh còn chưa tương xứng với tiềm lực nguồn vốn đầu tư của các DNNN. Điển hình như tình hình hoạt động của các DNNN và doanh nghiệp có vốn nhà nước trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh hàng hóa nông sản chưa đạt kế hoạch đề ra. Cụ thể, năm 2018 là một năm tiếp tục đầy khó khăn, thách thức cho lĩnh vực sản xuất, kinh doanh hàng hóa nông sản do giá xuất khẩu hàng hóa nông sản trên thế giới giảm rất mạnh, đã gây nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp xuất khẩu. Đồng thời, giá cả đầu vào tăng cao khiến giá thành sản phẩm cao nên ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả sản xuất chế biến. Các mặt hàng nông sản Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt trong xuất khẩu, khiến cho giá giảm sâu. Trong khi đó, các nước nhập khẩu nông sản lớn của Việt Nam như Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc,… đều gia tăng bảo hộ hàng hóa nông sản thông qua các tiêu chuẩn về quản lý chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm, yêu cầu truy xuất nguồn gốc.Vì vậy, kết quả kinh doạnh của các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực này chưa đạt kế hoạch đề ra hoặc có lỗ phát sinh như Công ty mẹ - TCT Lương thực Miền Nam - CTCP và Công ty mẹ - TCT Cà phê Việt Nam.

Lúng túng giữa trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm

Các chuyên gia kinh tế nhận định, một trong những nguyên nhân khiến DNNN hoạt động chưa hiệu quả là do Nhà nước vẫn can thiệp quá sâu vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Ngay cả khi Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đã thành lập và đi vào hoạt động gần một năm qua, tình trạng này vẫn chưa có nhiều chuyển biến. Cơ quan đại diện chủ sở hữu vẫn đan xen với cơ quan hành chính nhà nước, chính sách phát triển ngành đan xen với chính sách chủ sở hữu nhà nước, đầu tư nhà nước phục vụ lợi ích chung đan xen với đầu tư cho DNNN. Chính sự lúng túng giữa việc trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho DNNN theo cơ chế thị trường với việc tăng cường quản lý, giám sát của Nhà nước đã dẫn tới sự can thiệp hành chính vào DNNN, khiến DNNN chưa thể thật sự hoạt động theo nguyên tắc thị trường. CIEM chỉ ra rằng, với cơ chế hiện nay, ngay cả đối với dự án đầu tư “tự vay, tự trả”, DNNN vẫn phải qua sáu bước thực hiện và xin ý kiến chấp thuận của chín nhóm cơ quan để được phê duyệt. Ðó là chưa kể, khi xác định vai trò của DNNN, một số vai trò gắn cho khu vực doanh nghiệp này thực tế đã vượt quá năng lực, thực lực và bản chất của DNNN, khiến DNNN không thể tròn vai.

Ông Nguyễn Ðình Cung, nguyên Viện trưởng CIEM cho rằng, câu chuyện giá điện là một minh chứng rõ ràng, khi giá đầu vào tăng lên, giá điện bị kìm lại khiến EVN thua lỗ. Ðến lúc giá đầu vào ổn định, thậm chí có xu hướng giảm thì giá điện tăng khiến dư luận khó thông cảm. Việc không vận động theo cơ chế thị trường đã làm sai lệch tín hiệu thị trường, EVN luôn trong cảnh tài chính âm, không huy động được nguồn lực để thoát lỗ.

Vai trò trước hết của doanh nghiệp phải là chức năng kinh doanh, lấy kết quả kinh doanh là thước đo để đánh giá hiệu quả hoạt động. Ðiều đầu tiên phải thay đổi để nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN là buộc các DNNN phải hoạt động theo cơ chế thị trường. Muốn vậy, Nhà nước phải hạn chế thấp nhất sự can thiệp vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Ðể cạnh tranh được, DNNN cần được tự chủ, tự do kinh doanh trong phạm vi ngành nghề và mục đích mà chủ sở hữu đặt ra, quyền tự do kinh doanh phải được thực hiện đồng thời với quyền tự chủ DNNN.

Ông Nguyễn Ðình Nam, Tổng công ty Viễn thông Mobifone chia sẻ, từ thực tế hoạt động của doanh nghiệp, nhiều quy chuẩn đang áp cho DNNN hiện nay là bất hợp lý. Thí dụ, chỉ tiêu “doanh thu năm sau phải cao hơn năm trước”, Mobifone có năm doanh thu gia tăng tới 30% nên sẽ khó tăng cao hơn nữa, đối với chỉ tiêu tỷ suất lợi nhuận cũng vậy. Cách đánh giá DNNN cũng cần phân loại theo các nhóm. Thay vì đánh giá tổng thể, cần đánh giá người quản lý doanh nghiệp dựa trên cơ sở các chỉ tiêu hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp và việc điều hành doanh nghiệp đúng quy định pháp luật; đánh giá đóng góp của người lao động trong doanh nghiệp thì chỉ đánh giá trên cơ sở kết quả, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Việc triển khai đánh giá như trên sẽ phản ánh đúng kết quả với nhiệm vụ được giao...

Hạnh Trần