TCDN - Trước làn sóng bảo hộ mạnh mẽ và các rào cản thuế quan từ Hoa Kỳ, dòng chảy thương mại toàn cầu đang chịu nhiều biến động. Đây là thời điểm để Việt Nam khẳng định khả năng giữ chân doanh nghiệp FDI, đồng thời đón đầu làn sóng chuyển dịch đầu tư.

Tóm tắt:

Thời gian gần đây, chính phủ Hoa Kỳ cho thấy động thái mạnh mẽ để bảo vệ nền sản xuất nội địa thông qua hàng loạt sắc lệnh được ban hành nhằm củng cố hàng rào thuế quan của quốc gia thương mại này. Vừa qua, Tổng thống Hoa Kỳ đã công bố danh sách các quốc gia bị áp thuế đối ứng của Hoa Kỳ và mức thuế suất áp dụng, đây được xem là một một biện pháp trả đũa nhằm đáp trả các chính sách thuế quan của các đối tác thương mại. Trước làn sóng bảo hộ mạnh mẽ và các rào cản thuế quan từ Hoa Kỳ, dòng chảy thương mại toàn cầu đang chịu nhiều biến động. Đây là thời điểm để Việt Nam khẳng định khả năng giữ chân Doanh nghiệp FDI, đồng thời đón đầu làn sóng chuyển dịch đầu tư với lợi thế hạ tầng, chi phí cạnh tranh và hệ thống FTA rộng khắp. Bài viết điểm qua thực trạng thu hút FDI vào Việt Nam trong thời gian gần đây, từ đó gợi ý một số giải pháp nhằm ứng phó với vấn đề này.

Thuế đối ứng

Trước hết, cần nắm rõ khái niệm “thuế đối ứng”. Thuế đối ứng được hiểu đơn giản là một biện pháp trả đũa thuế quan do chính quyền Hoa Kỳ áp dụng nhằm bảo vệ nền công nghiệp nội địa. Cụ thể, khi một quốc gia áp thuế cao đối với các mặt hàng xuất khẩu của Hoa Kỳ, Hoa Kỳ sẽ đáp trả bằng cách áp thuế tương tự lên các mặt hàng nhập khẩu từ quốc gia đó. Đây là chiến lược “đáp trả” đã được chính quyền Tổng thống Donald Trump đưa vào sử dụng nhằm làm giảm bớt lợi thế cạnh tranh của các quốc gia đối tác và tạo áp lực kinh tế lên những nước này. Việc áp thuế đối ứng đã gây ra không ít “xôn xao” trên thị trường thương mại quốc tế, bởi nó có thể làm tăng giá thành sản phẩm, giảm sức cạnh tranh và làm thay đổi cán cân thương mại giữa các quốc gia.Dưới thời Tổng thống Donald Trump trong nhiệm kỳ thứ hai, Hoa Kỳ tiếp tục theo đuổi chính sách thương mại bảo hộ mạnh mẽ, lấy thuế quan làm công cụ chủ đạo. Việt Nam nằm trong nhóm các nước bị áp mức thuế cao nhất với thuế suất là 46%. Mức thuế này được đưa ra nhằm “đối ứng với thuế xuất nhập khẩu Việt Nam đang áp với hàng hoá Hoa Kỳ, tức là khoảng 90% theo cách tính của nước này.

FDI vào Việt Nam và thuế đối ứng từ Hoa Kỳ

Việc áp dụng thuế quan cao có thể khiến các nhà đầu tư nước ngoài cân nhắc lại chiến lược đầu tư vào Việt Nam. Thay vì chọn Việt Nam như một điểm đến lý tưởng để sản xuất, họ có thể chuyển hướng sang các quốc gia khác có thuế suất ưu đãi hơn, gây ra sự suy giảm trong dòng vốn đầu tư và giảm công ăn việc làm tại Việt Nam.

Tuy nhiên, trên thực tế mặc dù rủi ro từ chính sách thuế quan của Mỹ là hiện hữu, nhưng dòng vốn FDI vào Việt Nam vẫn duy trì đà tăng trưởng mạnh mẽ. Số liệu từ Cục Thống kê cho thấy, Theo báo cáo từ tổng cục thông kê, Quý I năm 2025, tổng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đăng ký vào Việt Nam đạt 10,98 tỉ USD, mức tăng trưởng 34,7% so với cùng kỳ năm trước. Vốn FDI thực hiện tại Việt Nam trong ba tháng ước đạt 4,96 tỉ USD, tăng 7,2% so với cùng kỳ năm trước. Đây là mức vốn thực hiện cao nhất trong quý 1 của 5 năm trở lại đây. Cục Thống kê cho rằng: Cần có giải pháp để giữ chân dòng vốn đầu tư trực tiếp vào Việt Nam trong bối cảnh mới. Hiện các doanh nghiệp, nhà đầu tư vẫn đang chờ đợi tín hiệu đàm phán của Chính phủ với Mỹ. Bên cạnh đó, chính phủ cần tiếp tục củng cố các yếu tố trong nước như hạ tầng cơ sở giao thông, tăng cường chính sách đầu tư nước ngoài với ưu đãi cụ thể cho những lĩnh vực ưu tiên thu hút FDI. 

Việt Nam đang là điểm đặt chân đến của nhiều tập đoàn lớn trên thế giới ở nhiều lĩnh vực khác nhau từ công nghệ, bán dẫn, bán lẻ... đến năng lượng tái tạo. Đã có 174 dự án vốn đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực bán dẫn với tổng vốn đăng ký gần 11,6 tỉ USD ở Việt Nam. Thu hút FDI của Việt Nam không chỉ tăng trưởng về con số, mà còn là sự cải thiện về chất lượng. Nhiều tín hiệu tích cực từ dòng vốn đầu tư nước ngoài chảy vào trong lĩnh vực công nghệ, đặc biệt là công nghệ cao. Tháng 12/2024, Tập đoàn đa quốc gia công nghệ Nvidia chọn Việt Nam xây dựng trung tâm nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) thứ ba trên thế giới, sau Mỹ và Đài Loan. Thu hút FDI vào Việt Nam tăng cả số vốn đăng ký, vốn thực hiện và số dự án cấp mới. (Bảng 1)

Năm 2024, có 3 dự án lớn điều chỉnh vốn, đưa tổng vốn FDI tăng thêm đạt hơn 7,64 tỉ USD, tăng 48,1% so với cùng kỳ. Lớn nhất trong số này là dự án bất động sản tại Bắc Ninh, với vốn đầu tư tăng thêm 998 triệu USD, nâng tổng vốn lên hơn 1,066 tỉ USD - là dự án tỉ USD thứ hai trong năm 2024, sau dự án tăng vốn 1,07 tỉ USD của Amkor, nhà sản xuất bán dẫn. Nhà sản xuất điện tử lớn nhất thế giới Foxconn công bố khoản đầu tư 80 triệu USD (tháng 11/2024) vào hoạt động sản xuất chíp tại tỉnh Bắc Giang, Tập đoàn công nghệ SpaceX kế hoạch đầu tư 1,5 tỉ USD vào Việt Nam, trong khi Tập đoàn Trump Organization đầu tư khoản tiền 1,5 tỉ USD vào Hưng Yên. Tập đoàn công nghệ vi mạch Amkor kế hoạch xây dựng nhà máy rộng 200.000 m2 với tổng vốn đầu tư lên tới 1,6 tỉ USD (tháng 6/2024). Công ty Lốp Advance tại Tiền Giang tăng thêm hơn 227 triệu USD, đưa tổng vốn đầu tư lên hơn 615 triệu USD. Đặc biệt, dự án của Luxcase được cấp chứng nhận đầu tư đầu năm 2024 với vốn ban đầu 24 triệu USD, nhưng đã hai lần tăng vốn trong năm 2024, đưa tổng vốn lên gần nửa tỉ USD.

Đáng chú ý, thu hút FDI của Việt Nam không chỉ tăng về số lượng, mà còn là sự cải thiện về chất lượng. Nhiều dự án FDI tập trung vào các lĩnh vực công nghiệp tiên phong như bán dẫn, năng lượng (sản xuất pin, tế bào quang điện, thanh silic), sản xuất linh kiện và sản phẩm điện tử có giá trị gia tăng cao. Các dự án nổi bật bao gồm: Nhà máy FCPV Foxconn Bắc Ninh (vốn 383,3 triệu USD), Nhà máy Goertek Nam Sơn - Hạp Lĩnh (vốn 280 triệu USD) và Dự án bảng mạch in công nghệ cao Victory Giant Việt Nam (vốn 260 triệu USD). Những dự án FDI thu hút được trong năm 2024 đều là các dự án công nghệ, có giá trị gia tăng cao, sử dụng lao động chất lượng cao và có khả năng cạnh tranh trong mạng lưới sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu.

Thay vì rút lui, nhiều doanh nghiệp FDI đang chuyển sang chiến lược “đa dạng hóa thị trường”. Theo AmCham Vietnam, 41% công ty trong khảo sát cho biết họ tìm cách giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ hơn là dịch chuyển nhà máy sản xuất. Đáng chú ý, mô hình “Trung Quốc +1” – thiết lập cơ sở sản xuất ngoài Trung Quốc – đang dần chuyển thành “Việt Nam +1”. Trong đó, Việt Nam vẫn giữ vai trò trung tâm trong chuỗi cung ứng, nhưng các doanh nghiệp bổ sung thêm cơ sở sản xuất vệ tinh ở các quốc gia khác để phân tán rủi ro.

Trong khi đó, Việt Nam tiếp tục sở hữu nhiều lợi thế cạnh tranh so với các nước trong khu vực. Hạ tầng ngày càng đồng bộ với hệ thống cảng biển, đường cao tốc, sân bay hiện đại. Các khu công nghiệp tại Bắc Ninh, Hải Phòng, Bình  Dương, Đồng Nai được đầu tư bài bản, tạo thuận lợi cho sản xuất và xuất khẩu.

Chính phủ cũng không ngừng duy trì các chính sách ưu đãi hấp dẫn, như thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ 10% trong 15 năm hoặc 5% trong 37 năm đối với các dự án trọng điểm.

Lợi thế về lao động và chuỗi cung ứng nội địa cũng là điểm sáng. Chi phí nhân công tại Việt Nam chỉ bằng khoảng 45% so với Trung Quốc, trong khi lực lượng lao động có tay nghề cao, nhanh nhạy và năng suất tốt. Sau nhiều năm thu hút FDI, Việt Nam đã hình thành hệ sinh thái sản xuất điện tử quy mô lớn với sự góp mặt của Samsung, LG, Canon cùng nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nội địa. Điều này giúp các nhà đầu tư tối ưu hóa chi phí logistics và quản lý chuỗi cung ứng.

Đặc biệt, Việt Nam sở hữu mạng lưới FTA rộng khắp như CPTPP, EVFTA, RCEP… tạo điều kiện cho sản phẩm sản xuất tại Việt Nam tiếp cận các thị trường lớn như EU, Nhật Bản, Úc với thuế suất ưu đãi.

Không chỉ giữ chân các nhà đầu tư hiện hữu, Việt Nam tiếp tục khẳng định sức hút với các nhà đầu tư nước ngoài khi đón tiếp hai phái đoàn doanh nghiệp lớn từ Hoa Kỳ trong tháng 3. Trong số đó có những tập đoàn hàng đầu như Apple, Boeing, Intel, Amazon, Coca-Cola…

Một số giải pháp trong thời gian tới

Mặc dù dấu hiệu ban đầu cho thấy các nhà đầu tư đang dừng lại theo dõi tiến trình đàm phán, nhưng thực tế, biến động ngắn hạn cũng chỉ là một tham số trong việc ra quyết định của họ. Để các nhà đầu tư có quyết định đầu tư còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác. Do vậy, bài viết gợi ý một số giải pháp về phía Chính phủ như sau:

Một là, Việt Nam cần tích cực xúc tiến đàm phán với Mỹ về thuế đối ứng. Việt Nam nên nỗ lực để sớm đàm phán với Hoa Kỳ về việc giảm mức thuế. Chính phủ Việt Nam nên thành lập đoàn công tác để làm việc với các đối tác Hoa Kỳ, nhằm làm rõ căn cứ áp thuế và tạo cầu nối thương mại hiệu quả hơn.

Hai là, Việt Nam cần tích cực xây dựng hệ tiêu chuẩn quốc gia về thu hút FDI như: quy mô vốn; lĩnh vực đầu tư có thuộc nhóm ưu tiên thu hút hay không; mức độ sử dụng lao động, công nghệ, môi trường, giá trị gia tăng nội địa, khả năng liên kết lan toả và tham gia các chuỗi giá trị; mức độ ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng.

Ba là, Chính phủ cần phải đẩy mạnh cải cách thể chế, chính sách trong đó tích cực hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng đồng bộ, minh bạch, hạn chế thay đổi, sửa đổi luật và phù hợp với luật pháp quốc tế. Đồng thời, chỉ đạo chuyển đổi mạnh mẽ phương thức làm việc của các cơ quan hành chính nhà nước trong công tác điều hành và cung cấp dịch vụ công; thúc đẩy việc xử lý hồ sơ, văn bản, giải quyết công việc trên môi trường điện tử, phi giấy tờ; tiếp tục cắt giảm thủ tục hành chính, điều kiện kinh doanh, sản phẩm hàng hoá kiểm tra chuyên ngành.

Bốn là, tiếp tục quảng bá, thu hút các tập đoàn đa quốc gia, công ty có thương hiệu tên tuổi đầu tư vào Việt Nam, đặc biệt là từ các khu vực có thế mạnh về công nghệ, vốn, kĩ năng quản lý, như: Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản. Tiếp tục chiến dịch vận động xúc tiến đầu tư chiến lược ở tầm quốc gia để tiếp cận trực tiếp với các chuỗi cung ứng toàn cầu, chủ động tham gia kiến tạo và vận động đưa các công đoạn sản xuất, kinh doanh phù hợp, có giá trị gia tăng cao hơn vào Việt Nam mà không thụ động chờ các nhà đầu tư tìm đến.

Năm là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để tiếp nhận FDI thế hệ mới. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, để đáp ứng được thời kỳ “chuyển đổi số” cũng như đáp ứng những yêu cầu thu hút FDI chất lượng cao, nguồn nhân lực cần phải được cải thiện, không thể mãi phụ thuộc vào gia công giá rẻ. Theo đó, các nhà quản lý cần sớm triển khai các giải pháp để một mặt thu hút lao động có kỹ năng vào khu vực FDI, mặt khác nhanh chóng đào tạo lại cho đội ngũ công nhân tay nghề thấp để thích ứng với các thay đổi của công nghệ, phù hợp với xu thế của thời kỳ công nghiệp 4.0.

Sáu là, tập trung xây dựng, hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu, thông tin quốc gia về đầu tư đồng bộ, thông suốt về doanh nghiệp FDI để các cơ quan trung ương, địa phương tổng hợp, đánh giá, giám sát hiệu quả, kịp thời; xây dựng cơ chế kiểm soát để hạn chế các doanh nghiệp FDI lỗ lũy kế, lỗ mất vốn nhưng vẫn tiếp tục đầu tư mở rộng để được hưởng ưu đãi thuế; tăng cường năng lực giám sát tình hình tài chính và hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp FDI; công khai, minh bạch thông tin về hoạt động và tình hình tài chính của các doanh nghiệp FDI, sớm phát hiện và phòng ngừa các nguy cơ gây bất ổn kinh tế - xã hội.

Tài liệu tham khảo:

1/ Bộ chính trị (2019), Nghị quyết số 50 – NQ/TW ngày 20/8/2019 về đinh hướng  hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030.

2/ Cục Đầu tư nước ngoài (2024), Báo cáo tình hình thu hút đầu tư nước ngoài năm 2023, định hướng năm 2024.

3/ Thuế đối ứng của Hoa Kỳ: Ứng phó nào cho Chính phủ và doanh nghiệp Việt Nam?Tạp chí điện tử Luật sư Việt Nam, 5/4/2025

4/ Phạm Thị Thanh Bình (2023), Thu hút FDI của Việt Nam năm 2022 và triển vọng, truy cập từ https://tapchinganhang.gov.vn/thu-hut-fdi-cua-viet-nam-nam-2022-va-trien-vong.htm.

5/ Thuế đối ứng có làm giảm FDI vào Việt Nam? https://hanoionline.vn/video/thue-doi-ung-co-lam-giam-fdi-vao-viet-nam-321016.htm

TS. Nguyễn Đình Hoàn

Học viện Tài chính

Tạp chí in số tháng 6/2025