TCDN - Trước tính trạng tiến độ giải ngân vốn chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đang trong diện “báo động đỏ”, Bộ Tài chính đã đề xuất các giải pháp tháo gỡ vướng mắc, tập trung hoàn thiện thể chế. Đây chính là cam kết mạnh mẽ của ngành trong việc đảm bảo hiệu quả đầu tư công.

Vẫn xa mục tiêu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021-2025 được Quốc hội thông qua chủ trương tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021, có tổng kinh phí tối thiểu là 196.332 tỷ đồng (vốn ngân sách trung ương 39.632 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương 156.700 tỷ đồng). Tuy nhiên theo báo cáo của Chính phủ, lũy kế giải ngân vốn ngân sách trung ương thực hiện Chương trình giai đoạn 2021-2025 (tính đến hết 31/7/2025) đạt 73% kế hoạch, trong đó: vốn đầu tư phát triển đạt 74%, vốn sự nghiệp đạt 68%. Con số này còn cách xa mục tiêu 95% giải ngân cả năm.

Kết quả giải ngân vốn ngân sách trung ương Chương trình MTQG xây dựng NTM năm 2025 tính đến hết tháng 7/2025 (bao gồm cả vốn kéo dài từ các năm trước chuyển sang): Vốn đầu tư công giải ngân ước  đạt 14.910,684 tỷ đồng (đạt 56% kế hoạch); vốn sự nghiệp giải ngân đạt 1.682,329 tỷ đồng, đạt 33,3% dự toán được giao.

Theo Bộ Tài chính, nếu không có biện pháp tháo gỡ, đến hết năm 2025 có thể còn trên 70.000 tỷ đồng vốn đầu tư công chưa giải ngân, gây áp lực lớn cho kế hoạch trung hạn và ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2025–2030.

Báo cáo của Bộ Tài chính chỉ rõ bốn nhóm nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng chậm giải ngân. Thứ nhất, do ảnh hưởng kéo dài của dịch Covid-19 và biến động kinh tế toàn cầu. Nhiều dự án được phê duyệt trong giai đoạn 2020–2023 bị đình hoãn, chậm khởi công do thiếu vật liệu, tăng giá nguyên vật liệu và đứt gãy chuỗi cung ứng. Khi được khởi động lại trong năm 2025, chi phí đầu vào tăng cao khiến quá trình điều chỉnh dự toán và thủ tục đấu thầu kéo dài.

Thứ hai, việc cải cách bộ máy 2 cấp dẫn đến gián đoạn chuỗi chỉ đạo. Trong tháng 7/2025, địa phương tập trung chủ yếu cho công tác kiện toàn và vận hành mô hình chính quyền địa phương 02 cấp. Đối với các nguồn vốn mới được giao bổ sung, một số địa phương sau sáp nhập chưa kịp thời hoàn thiện thủ tục đầu tư phê duyệt dự án. Đồng thời, trong quá trình triển khai thực hiện các quy định, văn bản hướng dẫn liên quan đến phân định thẩm quyền, phân cấp phân quyền trong quá trình tổ chức bộ máy chính quyền địa phương 02 cấp theo ngành, lĩnh vực thuộc chức năng, nhiệm vụ quản lý của các Bộ, cơ quan trung ương, nhiều địa phương còn có cách hiểu khác nhau, cần tháo gỡ, hướng dẫn, là nguyên nhân ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện, giải ngân vốn các chương trình

Thứ ba, một số địa phương chưa thực chủ động thực hiện công tác rà soát, chuẩn bị thủ tục đầu tư ngay từ khâu lập kế hoạch, gặp lúng túng khi áp dụng quy định của Luật Đấu thầu mới, nên còn mất nhiều thời gian hoàn thiện thủ tục đầu tư phê duyệt dự án, không kịp thời hoàn thiện thủ tục để đủ điều kiện phân bổ, giao kế hoạch.

Thứ tư, Một số địa phương còn tâm lý “sợ sai”, chưa quyết liệt trong thực hiện và giải ngân nguồn vốn của Chương trình, nhất là trong triển khai nguồn vốn sự nghiệp; chậm tổ chức triển khai, thực hiện (chậm phân bổ kế hoạch vốn, giao dự toán; chậm lập, phê duyệt dự án đầu tư, đối tượng hỗ trợ).

Ngoài ra, một số nguyên nhân khác như: Năng lực của cán bộ cơ sở (huyện, xã) còn hạn chế, nhất là ở địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, nên cũng ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả giải ngân và tiến độ triển khai thực hiện Chương trình; Hoặc cơ chế phân bổ vốn cho xã đặc biệt khó khăn còn bất cập. Các xã thuộc vùng DTTS, miền núi, bãi ngang tuy được đầu tư theo các Chương trình khác nhưng không gắn với mục tiêu đạt chuẩn NTM, dẫn đến thiếu hụt nguồn lực để hoàn thành các tiêu chí theo Bộ tiêu chí NTM quốc gia.

Gỡ nút thắt

Nhận diện rõ “điểm nghẽn”, Bộ Tài chính yêu cầu các bộ, ngành, địa phương quyết liệt đẩy nhanh tiến độ thực hiện các CTMTQG, phấn đấu giải ngân 100% vốn các chương trình trong năm 2025; đề xuất giải pháp cụ thể để tăng tốc giải ngân những tháng cuối năm; tăng cường tiếp nhận phản ánh, kiến nghị và hướng dẫn, kiểm tra nắm bắt tình hình, giải quyết, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc của địa phương. Đặc biệt, làm rõ trách nhiệm cá nhân, tập thể trong việc không hoàn thành nhiệm vụ giải ngân vốn thực hiện các chương trình; thực hiện kiện toàn nhân sự, tránh đứt gãy trong điều hành, thực hiện.

Bộ cũng lưu ý các bộ được giao xây dựng các CTMTQG thực hiện trong giai đoạn 2026 - 2030 cần khẩn trương hoàn thiện hồ sơ báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư, báo cáo Chính phủ để báo cáo Quốc hội theo quy định của pháp luật đầu tư công.

Để tháo gỡ vướng mắc trong thực thi chính sách, hiện Bộ Tài chính đang hoàn thiện Dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 55/2023/TT-BTC ngày 15/8/2023 của Bộ Tài chính quy định quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí sự nghiệp từ nguồn ngân sách nhà nước thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc quốc gia giai đoạn 2021-2025. Trong đó tập trung vào một số nội dung tháo gỡ vướng mắc, tăng hỗ trợ sản xuất. Cụ thể, tại khoản 1 Điều 3 dự thảo bổ sung, nhấn mạnh lập dự toán, chấp hành và quyết toán theo pháp luật ngân sách, Nghị định 27/2022/NĐ-CP (sửa đổi bởi 38/2023/NĐ-CP), và các văn bản hướng dẫn của cơ quan chủ trì. Điểm mới quan trọng: Cấm quyết toán kép từ các chương trình khác, đảm bảo minh bạch và tránh lãng phí – một "nút thắt" thường gặp trong giai đoạn 2021-2024, khi tỷ lệ giải ngân vốn sự nghiệp chỉ đạt 68%.

Theo Thứ trưởng Bùi Văn Khắng, các thay đổi này phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh - xã), giảm thủ tục hành chính từ cấp huyện, giúp địa bàn vùng sâu, vùng xa tiếp cận kinh phí nhanh hơn. Dự kiến, điều này sẽ tăng giải ngân thêm 15-20% trong quý IV/2025.

Dự thảo ưu tiên hỗ trợ địa bàn khó khăn với các quy định như: Ngân sách trung ương hỗ trợ 60 triệu đồng/hộ cho địa bàn bố trí dân xen ghép (điều chỉnh đất ở, sản xuất, bồi thường thu hồi đất theo Quyết định 920). Đây là mức hỗ trợ cao hơn 20% so với quy định cũ, nhắm đến các hộ mới đến vùng DTTS, giúp ổn định sinh kế nhanh chóng;  Lập dự toán cho mô hình sản xuất liên kết và dự án liên kết dựa trên Nghị định 27/2022 (sửa đổi 38/2023), Quyết định 1719/920, hướng dẫn của Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Y tế. Bổ sung tham chiếu Thông tư 75/2024/TT-BTC (sửa đổi lần trước), tăng mức chi cho thức ăn chăn nuôi, phân bón, vắc-xin – tối đa 13 triệu đồng/hộ/năm cho hộ DTTS nghèo (điểm b khoản 2 Điều 40).

Mặ khác, Bộ Tài chính tiếp tục ứng dụng công nghệ số trong kiểm soát chi – Triển khai hệ thống giám sát giải ngân trực tuyến, kết nối Kho bạc – Sở Tài chính – Bộ Tài chính, giúp rút ngắn thời gian thẩm định còn 1/3 so với hiện nay; Nâng cao năng lực cán bộ tài chính cấp huyện, xã – Mỗi tỉnh sẽ tổ chức ít nhất 3 khóa tập huấn/năm về quy trình quyết toán, đấu thầu, và quản lý vốn lồng ghép.

Cùng với việc công khai, minh bạch giải ngân – Đưa danh sách dự án và tỷ lệ giải ngân lên cổng thông tin điện tử tỉnh/thành, cập nhật hàng quý để người dân và doanh nghiệp cùng giám sát, Bộ sẽ cùng các bộ liên quan và các địa phương thực hiện thưởng – phạt rõ ràng. Theo đó, địa phương giải ngân trên 90% sẽ được ưu tiên phân bổ vốn bổ sung năm sau; ngược lại, địa phương dưới 50% sẽ bị xem xét cắt giảm kế hoạch.