TCDN - Các kênh thương mại điện tử (TMĐT) xuyên biên giới là giải pháp hữu hiệu, mở ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam mở rộng tệp khách hàng. Đồng thời, tăng phạm vi tiếp cận thị trường, nâng cao năng lực doanh nghiệp và giá trị chất lượng hàng hóa xuất xứ từ Việt Nam.

Tóm tắt:

Trong bối cảnh Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới, cùng với cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, việc tham gia vào hệ thống xuất khẩu, nhập khẩu trực tuyến, các kênh thương mại điện tử (TMĐT) xuyên biên giới là giải pháp hữu hiệu, mở ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam mở rộng tệp khách hàng. Đồng thời, tăng phạm vi tiếp cận thị trường, nâng cao năng lực doanh nghiệp và giá trị chất lượng hàng hóa xuất xứ từ Việt Nam, đưa thương hiệu hàng Việt đến tay người tiêu dùng ở nhiều thị trường trên thế giới.

Từ khóa: thương mại điện tử, sàn thương mại điện tử, kinh tế nền tảng, xuất nhập khẩu trực tuyến.  

Nội dung

Trong giai đoạn 2026 - 2030, sự đồng hành giữa Nhà nước – với vai trò xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật và các sàn thương mại điện tử – với vai trò đổi mới sáng tạo và tham gia hỗ trợ điều phối thị trường sẽ là yếu tố quyết định để thúc đẩy thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục phát triển nhanh và bền vững, mang lại lợi ích hài hoà cho cả ba bên - người mua, người bán và doanh nghiệp vân hành sàn. Khi đó các sàn thương mại điện tử sẽ đóng vai trò nòng cốt cho kinh tế nền tảng của nước ta.

Những dự báo về sự “bùng nổ” thương mại điện tử trong tương lai

Sự phát triển của thương mại điện tử luôn gắn chặt với phát triển kinh tế, đặc biệt là lĩnh vực phân phối, công nghệ thông tin và truyền thông, logistics và xuất nhập khẩu.

Ước tính, quy mô thương mại điện tử năm 2024 đạt 32 tỷ USD và đạt tốc độ tăng trưởng 27%, trong đó bán lẻ hàng hóa trực tuyến đạt 22,5 tỷ USD, tăng 30% so với năm trước. Như vậy, thương mại điện tử chiếm khoảng 12% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng, cao hơn mức 10% của năm 2023.

Năm 2015, VECOM đưa ra đánh giá giai đoạn từ năm 1998-2005 là giai đoạn hình thành thương mại điện tử với hoạt động nổi bật là xây dựng hạ tầng cho thương mại điện tử. Trong giai đoạn này, hạ tầng công nghệ thông tin và viễn thông, đặc biệt là internet, đã đáp ứng bước đầu cho kinh doanh trực tuyến. Đồng thời, giá trị pháp lý của thương mại điện tử được xác lập tại Luật Giao dịch điện tử, Luật Công nghệ thông tin, Bộ Luật Dân sự, Luật thương mại và một số luật khác.

Giai đoạn thứ 2 từ năm 2006 đến năm 2015 là giai đoạn phổ cập thương mại điện tử. Trong giai đoạn này, hàng chục triệu người đã tiến hành mua sắm trực tuyến, nhiều nền tảng kinh doanh số đã hiện lên, các doanh nghiệp đã quan tâm  tới xây dựng trang thông tin điện tử, tên miền quốc gia.vn ngày càng được nhiều người biết. Theo đánh giá này, từ năm 2016 thương mại điện tử nước ta đã chuyển sang giai đoạn 3 với nét nổi bật là tốc độ phát triển nhanh.

Mặc dù dịch Covid-19 diễn ra trong 2 năm 2020-2021 và bất ổn kinh tế toàn cầu trong vài năm gần đây, nhưng tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử nước ta luôn luôn duy trì ở mức cao, từ 4 tỷ USD năm 2015 tăng lên 8 lần và đạt 32 tỷ USD vào năm 2024.

Thị trường thương mại điệntử đạt tốc độ tăng trưởng cao, nhưng tỷ lệ thị trường so với tổng mức bán lẻ và doanh thu dịch vụ tiêu dùng vẫn còn khiêm tốn so với mức trung bình của thế giới.

Có nhiều nguyên nhân để thương mại điện tử nước ta có tốc độ tăng trưởng cao này, như xuất phát ban đầu thấp, tăng trưởng GDP cao, dân số trẻ… Một nguyên nhân khác nữa là nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư nước ngoài giai đoạn này thường ưu tiên chiếm lĩnh thị phần hơn là lợi nhuận, qua đó khuyến khích nhu cầu mua sắm trực tuyến. Giai đoạn này, hoạt động quản lý nhà nước về thuế đối với kinh doanh thương mại điện tử cũng thông thoáng nên nhiều thương nhân trong lĩnh vực này chưa phải nộp thuế. Mặt tích cực của điều này là đã tạo ra một dạng “chính sách khuyến khích về thuế”. Có thể nói, cả hai nguyên nhân này sẽ thay đổi cơ bản từ năm 2025.

Từ bức tranh này cho thấy, quy mô thị trường thương mại điện tử năm 2024 cùng một loạt chính sách và văn bản pháp luật sẽ có hiệu lực hoặc được ban hành trong năm 2025 được coi là năm chuẩn bị cho giai đoạn phát triển mới- giai đoạn phát triển thứ 4 của thương mại điện tử nước ta. Giai đoạn này sẽ bắt đầu từ năm 2026 và là giai đoạn phát triển nhanh, bền vững.

Những thay đổi sâu sắc và toàn diện về xây dựng và thực thi chính sách và văn bản pháp luật sẽ có ý nghĩa quyết định tới giai đoạn phát triển nhanh và bền vững của thương mại điện tử nước ta, đặc biệt là kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026-2030, Luật thương mại điện tử, pháp luật về thuế, xuất khẩu trực tuyến, thống kê thương mại điện tử.

Phát triển thương mại điện tử nhanh và bền vững

Chính sách phát triển thương mại điện tử của Việt Nam khởi đầu từ năm 2005 với Quyết định số 222/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2006-2010. Tiếp đó, mỗi giai đoạn 5 năm tiếp theo, Thủ tướng Chính phủ đều ban hành kế hoạch tổng thể phát triển lĩnh vực này.

Sau giai đoạn hình thành và phổ cập, từ năm 2016, thương mại điện tử nước ta phát triển khá nhanh. Thương mại điện tử đã thâm nhập vào hầu hết hoạt động kinh doanh và trở thành một trụ cột quan trọng của kinh tế số. Tuy nhiên, để thương mại điện tử tiếp tục phát triển nhanh và bền vững cần sớm ban hành chính sách phù hợp cho giai đoạn tiếp theo.

Chuẩn bị cho việc xây dựng chính sách phát triển thương mại điện tử giai đoạn mới, từ tháng 4/2024, Bộ Công Thương đã chủ động soạn thảo và đăng tải nội dung đề cương dự thảo quyết định kế hoạch phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026-2030 để lấy ý kiến đóng góp cho tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân.

Tháng 11/2024, Cục Thương mại điện tử và kinh tế số (Bộ Công Thương) đã tổ chức tọa đàm lấy ý kiến các bên liên quan về dự thảo này. Lần đầu tiên hai mục tiêu tổng quát sau được nêu trong chính sách phát triển thương mại điện tử của Việt Nam. Thứ nhất, phát triển thương mại điện tử theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững hướng đến phát triển kinh tế hiệu quả, tạo giá trị cho cộng đồng, góp phần xây dựng xã hội công bằng và giảm thiểu tác động tiêu cực tới môi trường. Thứ hai, đẩy mạnh thương mại điện tử xuyên biên giới.

Mục tiêu tổng quát về phát triển thương mại điện tử xanh bao gồm 4 vấn đề định lượng cụ thể. Tuy nhiên, tới năm 2024 ở Việt Nam hầu như chưa có thống kê hay đánh giá định lượng nào về tác động của thương mại điện tử tới môi trường. Do đó, cơ quan soạn thảo kế hoạch cần nêu các căn cứ khoa học là cơ sở đặt ra những mục tiêu định lượng này.

Báo cáo “Nhận diện tác động của kinh doanh nền tảng tới nền kinh tế Việt Nam” đánh giá, kinh tế nền tảng dựa trên công nghệ kỹ thuật số, dữ liệu và dịch vụ hỗ trợ đã thúc đầy nâng cao hiệu quả và giảm chi phí. Kinh tế nền tảng đang là ưu tiên của các chính phủ trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam.

Hơn một thập kỷ qua, mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng công nghệ phát triển mạnh mẽ trên thế giới và thâm nhập sâu rộng vào Việt Nam, hiện diện trong nhiều lĩnh vực của đời sống. Trong lĩnh vực thương mại điện tử, các nền tảng thường mại điện tử (thường gọi là các sàn) là những doanh nghiệp trung tâm trong hệ sinh thái thương mại điện tử - giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong kiến tạo thị trường thương mại điện tử phát triển nhanh và bền vững.

Sau giai đoạn phát triển mở rộng thị trường, các sàn thương mại điện tử sẽ chuyển sang đầu tư phát triển chiều sâu thông qua việc thay đổi mô hình vận hành, nâng cao chất lượng dịch vụ, đẩy mạnh các giải pháp công nghệ và tham gia sâu vào việc định hình chuẩn mực thị trường.

Trên phạm vi toàn cầu, các nền tảng thương mại điện tử lớn như Amazon đã đối mặt với áp lực từ các quy định thuế tại Hoa Kỳ và EU, như Đạo luật Bảo vệ Người tiêu dùng California (CCPA) và Quy định bảo vệ dữ liệu chung của EU (GDPR), buộc những nền tảng này tăng cường bảo mật dữ liệu và minh bạch hóa chi phí. Amazon và Taobao (Trung Quốc) thuộc nhóm áp dụng mức phí cao nhất và có thể lên đến 45 - 58%, phản ảnh mô hình kiểm soát chặt chẽ và dịch vụ toàn diện. Pinduoduo (Trung Quốc) theo sau với mức phí lên đến 26,6%.

Tại Việt Nam, Nghị định 85/2021/NĐ-CP về thương mại điện tử và Luật số 56/2024/QH15 yêu cầu các sàn thương mại điện tử chịu trách nhiệm kiểm soát chất lượng hàng hóa và nộp thuế thay cho người bán. Để đáp ứng các yêu cầu và nghĩa vụ ngày càng tăng các sàn cần phải triển khai nhiều giải pháp quản lý và công nghệ nhằm hướng đến tăng trưởng bền vững cho cả hệ sinh thái. Liên quan tới phí, tới đầu năm 2025 hai sàn thương mại điện tử hàng đầu là Shopee và Lazada áp dụng mức phí trung bình 6,5 - 15%.

Theo xu hướng chung trên toàn cầu, các sàn thương mại điện tử trong nước sẽ phải thay đổi, điều chỉnh mức phí để phù hợp với mô hình kinh doanh dài hạn. Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh mẽ trong thời gian gần đây đã mang đến cho người mua nhiều lựa chọn hơn, đồng thời làm gia tăng kỳ vọng của họ đối với trải nghiệm mua sắm, đặc biệt là chất lượng hàng hóa và dịch vụ. Điều này tạo ra áp lực lớn lên các sàn thương mại điện tử trong việc duy trì và nâng cao chất lượng dịch vụ và năng lực tài chính, đảm bảo minh bạch trong cơ chế vận hành để tái đầu tư cho hạ tầng, logistics, chăm sóc khách hàng và bảo vệ người tiêu dùng.

Trong giai đoạn 2026 - 2030, sự đồng hành giữa Nhà nước – với vai trò xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật và các sàn thương mại điện tử – với vai trò đổi mới sáng tạo và tham gia hỗ trợ điều phối thị trường sẽ là yếu tố quyết định để thúc đẩy thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục phát triển nhanh và bền vững, mang lại lợi ích hài hoà cho cả ba bên - người mua, người bán và doanh nghiệp vân hành sàn. Khi đó các sàn thương mại điện tử sẽ đóng vai trò nòng cốt cho kinh tế nền tảng của nước ta.

Giai đoạn phổ cập và phát triển nhanh của thương mại điện tử Việt Nam (2006 - 2015 và 2016 - 2025) bắt đầu từ hai thập kỷ trước với sự ra đời của Kế hoạch tổng thể Phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2006 – 2010 và Nghị định số 57/2006/NĐ-CP về thương mại điện tử.

Tới năm 2025 quy mô thương mại điện tử nước ta đã chiếm vị trí đáng kể trong lĩnh vực thương mại và kinh tế số. Các văn bản chính sách và pháp luật về thuế, hải quan, xuất nhập khẩu đã ban hành cuối năm 2024 và có hiệu lực trong năm 2025 là sự khởi đầu để thương mại điện tử bước vào giai đoạn mới – giai đoạn phát triển nhanh và bền vững.

Sau hai thập kỷ, Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026-2030 và đặc biệt là Luật Thương mại điện tử sẽ đóng vai trò trung tâm cho giai đoạn mới này.

Để hai văn bản chính sách và luật này hỗ trợ sự phát triển thương mại điện tử ở một tầm cao mới các cơ quan soạn thảo và phê chuẩn cần tham khảo rộng rãi góp ý của các bên liên quan, đặc biệt là các doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến. Các nội dung gắn với thống kê thương mại điện tử, phát triển thương mại điện tử xanh, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các địa phương, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hỗ trợ xuất khẩu trực tuyến sẽ là trọng tâm để triển khai thương mại điện tử bền vững tới năm 2030 và những năm tiếp theo.

Tài liệu tham khảo:

1. Báo cáo chỉ số thương mại điện tử Việt Nam 2025 (Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam);

2. Thương mại điện tử Việt Nam năm 2024: Những bước tiến và thách thức (https://moit.gov.vn/khoa-hoc-va-cong-nghe/thuong-mai-dien-tu-viet-nam-nam-2024-nhung-buoc-tien-va-thach-thuc.html).

Lương Tuấn Đức

Trường Cao đẳng Cơ điện và Xây dựng Bắc Ninh

Tạp chí in số tháng 6/2025