Toàn cảnh Hội thảo “Mô hình quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong tiến trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam”.

Ngày 27/4, tại Hà Nội, Khoa Tài chính, Trường Đại học Kinh doanh và Công Nghệ Hà Nội đã phối hợp với Thời báo Tài chính Việt Nam đồng tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Mô hình quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong tiến trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam”.

Vấn đề đổi mới mô hình quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong tiến trình tái cơ cấu DNNN ở Việt Nam là một nội dung quan trọng, quyết định sự thay đổi căn bản về quản lý nhà nước đối với vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành liên quan xây dựng Đề án thành lập cơ quan chuyên trách làm đại diện chủ sở hữu đối với DNNN và vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Đề án đang trong quá trình hoàn thiện, cân nhắc lựa chọn một số mô hình quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp để báo cáo Bộ Chính trị và Trung ương xem xét quyết định.

Theo đó, có hai mô hình được đề xuất lựa chọn. Một là: Mô hình cơ quan chuyên trách là cơ quản lý nhà nước, theo đó sẽ thành lập một cơ quan nhà nước thuộc Chính phủ làm nhiệm vụ quản lý sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp với tên gọi là Ủy ban quản lý sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Hai là: Mô hình cơ quan chuyên trách là doanh nghiệp, theo đó sẽ thành lập một doanh nghiệp nhà nước làm nhiêm vụ quản lý và đầu tư kinh doanh vốn nhà nước, trên cơ sở nâng cấp Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC), giao thêm nhiệm vụ quyền hạn và nâng cao địa vị pháp lý để thực hiện nhiệm vụ này.

Để tìm được một mô hình hợp lý đảm bảo các mục tiêu như trên, Hội thảo đã thu hút các bài tham luận đến từ đại diện Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương), Bộ Tài chính (Cục Tài chính doanh nghiệp), các chuyên gia kinh tế... đi sâu vào phân tích những ưu, nhược điểm; cách thức hình thành và cơ chế hoạt động của cả hai mô hình cơ quan đại diện chủ sở hữu mới đang được Chính phủ đề xuất, lựa chọn.

Tuy mỗi mô hình đều có những ưu điểm và nhược điểm nhất định, nhưng theo GS.TS Nguyễn Công Nghiệp, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tài chính, Trưởng khoa Tài chính, Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, việc lựa chọn mô hình quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp nào cũng cần phải phù hợp với thực tiễn quản lý của Việt Nam và phù hợp với quy mô, tiến trình cải cách DNNN. Mô hình mới cũng phải đáp ứng được yêu cầu quản lý vốn nhà nước chặt chẽ, tiết kiệm, chống thất thoát, lãng phí, nâng cao được hiệu quả, hiệu lực quản lý...

TS. Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cũng cho rằng, mục tiêu đặt ra cho việc lựa chọn mô hình quản lý vốn nhà nước nhằm: Thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về tách chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp và chức năng quản lý nhà nước, thúc đẩy cải thiện môi trường kinh doanh, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường; Thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp một cách tập trung, thống nhất thay vì phân tán ở nhiều cơ quan, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước, cải thiện chất lượng quản trị DNNN; Thúc đẩy và hỗ trợ các cơ quan quản lý hành chính nhà nước tập trung chuyên môn, tăng cường năng lực và nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp nói chung và DNNN nói riêng.

Do vậy, ông cho rằng, cơ quan quản lý vốn nhà nước phải là một nhà đầu tư chủ động, nhằm hạn chế tối đa can thiệp hành chính vào doanh nghiệp; tách chức năng chủ sở hữu tài sản, vốn của Nhà nước và chức năng quản lý nhà nước; Sớm xoá bỏ chức năng đại diện chủ sở hữu nhà nước của các bộ, UBND đối với vốn, tài sản nhà nước tại các doanh nghiệp...

Đại diện Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Bộ Tài chính trong tham luận giới thiệu “Một số mô hình quản lý vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp trên thế giới – Ưu, nhược điểm và hàm ý cho Việt Nam” cũng cho biết thêm, khi xem xét lựa chọn mô hình quản lý DNNN, mục tiêu hàng đầu phải là phân tách giữa “chính và doanh”, tức là phân tách quản lý hành chính nhà nước và quản lý doanh nghiệp, phân tách giữa chính trị và kinh doanh, nhất là đối với các DNNN hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận.

“Qua nghiên cứu kinh nghiệm của gần 40 quốc gia trên thế giới về mô hình thực hiện chức năng chủ sở hữu Nhà nước, mô hình tập trung trong quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp là xu thế chung đang được đa phần các nước trên thế giới áp dụng. Trong các mô hình tập trung thì mô hình công ty là có nhiều ưu thế và đang được nhiều nước áp dụng thành công, một số nước cũng đang từng bước chuyển đổi sang mô hình này (như Trung Quốc)”, vị đại diện Viện Chiến lược và Chính sách tài chính cho biết.

Theo ông Đặng Quyết Tiến - Phó Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp - Bộ Tài chính, việc lựa chọn mô hình nào phù hợp nhất, thuận lợi và có hướng đến phát triển trong tương lai cần được xem xét cặn kẽ tránh việc phải sửa chữa, hoàn thiện nhiều lần. Xuất phát từ vấn đề đó, theo ông mô hình tổ chức đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước theo hình thức công ty đầu tư kinh doanh vốn nhà nước cần được phân tích, đánh giá đúng những điểm mạnh vốn có của mô hình, đó là: đáp ứng được các mục tiêu, yêu cầu đề ra, đặc biệt sẽ tách triệt để chức năng đại diện chủ sở hữu đối với vốn nhà nước tại doanh nghiệp ra khỏi cơ quan quản lý hành chính nhà nước, đảm bảo ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của các DNNN và không phải thay đổi lớn các văn bản Luật do Quốc hội ban hành.

Đứng trên góc nhìn của một chuyên gia kinh tế, ông Đinh Văn Nhã – Chuyên gia kinh tế nêu ra 3 phương án về mô hình quản lý vốn nhà nước: Phương án 1 là “giữ nguyên hiện trạng”. Phương án 2 là “Thành lập cơ quan chuyên trách - Ủy ban quản lý, giám sát vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp (Ủy ban)”, với 2 phương án nhỏ: Phương án 2.a: “Ủy ban là cơ quan thuộc Chính phủ”, do Chính phủ thành lập, quản lý danh mục khoảng 30 tập đoàn kinh tế, trong đó, bao gồm SCIC là đầu mối độc lập để quản lý và thoái vốn tại các công ty cổ phần mà Nhà nước không cần nắm giữ, cán bộ điều chuyển từ các bộ, ngành, và bổ sung nhân sự đủ điều kiện từ SCIC; Phương án 2.b: “Nâng cấp SCIC thành Uỷ ban quản lý vốn nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp” để quản lý doanh nghiệp 100% vốn nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nhà nước. Phương án 3: “Mô hình cơ quan chuyên trách là doanh nghiệp”.

Ông Đinh Văn Nhã cho rằng, nên lựa chọn phương án 3, vì tác động tiêu cực thấp hơn và tác động tích cực cao hơn phương án 1 và phương án 2. Trong “Mô hình quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong tiến trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam” đánh giá tác động và so sánh cách phương án, ở mục “Thúc đẩy việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường đầy đủ” vẫn chưa đủ cụ thể để phân tích được tác động thực sự cho cả phương án 2 và 3, nhưng ở các mục tiêu quan trọng như “Khắc phục các bất cập do chức năng chủ sở hữu đồng thời là chức năng quản lý nhà nước” và “Nhất quán với quy định pháp luật hiện hành (bãi bỏ chức năng đại diện chủ sở hữu của các bộ)” và các mục tiêu khác thì phương án 3 đều cho kết quả cao nhất so với phương án 1 và 2...

Đứng trên góc độ từng là người lãnh đạo cơ quan quản lý DNNN, ông Phạm Đình Soạn, nguyên Phó Tổng cục trưởng thường trực Tổng Cục Quản lý vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp, nguyên Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp – Bộ Tài chính cho rằng, phương án thành lập Ủy ban mới cần phải được tham khảo kỹ ý kiến doanh nghiệp. “Cái mà doanh nghiệp muốn là sự thay đổi bên trong, thay đổi về chất”. Theo đó, ông Phạm Đình Soạn đề xuất, phương án nâng cấp SCIC theo mô hình doanh nghiệp sẽ là khả thi nhất, vì mô hình này không tạo ra sự xáo trộn nào.

Tuy nhiên, để triển khai mô hình nói trên, ông Phạm Đình Soạn đã kiến nghị lộ trình thực hiện theo hai bước. Theo đó, Bước 1 là củng cố và phát triển SCIC hiện có. Chuyển dần các tổng công ty, tập đoàn 100% vốn nhà nước sang hoạt động theo mô hình chung của SCIC. Có thể sáp nhập một số Tổng công ty, Tập đoàn nhỏ lẻ. Cho phép một số địa phương lớn như TP.Hồ Chí Minh, Hà Nội được thành lập các SCIC riêng... Thời gian để thực hiện bước 1 không quá 2 năm.

Bước 2, trên cơ sở đã tạo lập được những tiền đề để tiếp tục xây dựng mô hình mới, trong đó có việc xác lập được tổng số và quy mô DNNN còn lại sau cổ phần hóa, chúng ta thực hiện việc sáp nhập một số SCIC lại, có thể chỉ để tồn tại một vài SCIC (thậm chí là 1 nếu có thể) và lựa chọn 1 trong 3 phương án trực thuộc: Trực thuộc Chính phủ; Trực thuộc Bộ Tài chính như hiện nay; Đa dạng hóa trực thuộc (Chính phủ, Bộ Tài chính, các bộ ngành và địa phương)...

PV