TCDN - Bằng việc sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, điều tra quy mô hộ gia đình để phản ánh một cách khách quan cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, từ đó đề ra các giải pháp phù hợp nhằm phát triển du lịch tại Làng hoa Sa Đéc một cách ổn định, bền vững.

Tóm tắt:

Nghiên cứu này tập trung đánh giá các tác động của việc phát triển du lịch ở Làng hoa Sa Đéc đến đời sống kinh tế của cộng đồng dân cư địa phương. Bằng việc sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, điều tra quy mô hộ gia đình để phản ánh một cách khách quan cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, từ đó đề ra các giải pháp phù hợp nhằm phát triển du lịch tại Làng hoa Sa Đéc một cách ổn định, bền vững. Các kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, sự phát triển của du lịch đã góp phần mở rộng cơ hội việc làm, gia tăng thu nhập, thúc đẩy tiêu thụ hoa kiểng và nông sản, đồng thời góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng dịch vụ – du lịch. Tuy nhiên, bên cạnh đó, du lịch cũng tạo ra một số tác động tiêu cực đối với đời sống kinh tế cộng đồng dân cư địa phương như: tình trạng thương mại hóa quá mức; sự gia tăng giá cả tiêu dùng; sự phân hóa mức độ hưởng lợi giữa các nhóm hộ,… Do đó, đòi hỏi địa phương cần phải có những chính sách can thiệp để hạn chế những tác động tiêu cực, phát huy các ảnh hưởng tích cực của hoạt động du lịch ở Làng hoa Sa Đéc.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Những năm gần đây, du lịch gắn với làng nghề truyền thống được xem là một hướng đi quan trọng nhằm phát triển kinh tế địa phương. Làng hoa Sa Đéc, với hơn 100 năm hình thành và phát triển, hiện không chỉ là trung tâm sản xuất hoa kiểng lớn của vùng Đồng bằng sông Cửu Long mà còn trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút hàng trăm nghìn lượt khách mỗi năm, đặc biệt vào dịp Tết Nguyên đán.

Sự phát triển của du lịch đã mang lại những tác động rõ rệt đối với đời sống kinh tế của cộng đồng cư dân nơi đây: mở rộng cơ hội việc làm, gia tăng thu nhập, thúc đẩy tiêu thụ hoa kiểng và nông sản, đồng thời góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng dịch vụ – du lịch. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích trực tiếp, du lịch cũng tạo ra một số thách thức như phụ thuộc vào mùa vụ lễ hội, tình trạng thương mại hóa trong dịch vụ, hay phân hóa mức độ hưởng lợi giữa các nhóm hộ.

Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu liên quan đến du lịch làng nghề tại Việt Nam, nhưng các nghiên cứu chuyên sâu về tác động kinh tế của du lịch đối với cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc còn hạn chế. Đặc biệt, chưa có công trình nào dựa trên cơ sở điều tra quy mô hộ gia đình để phản ánh một cách khách quan cả mặt tích cực lẫn tiêu cực. Xuất phát từ thực tiễn đó, đề tài “Đánh giá tác động của du lịch đối với đời sống kinh tế của cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp” được thực hiện nhằm phân tích tác động kinh tế của du lịch, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển theo hướng bền vững.

2. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu

2.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu để hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển du lịch, tác động của du lịch đến đời sống kinh tế – xã hội và vai trò cộng đồng; các chính sách liên quan, các nghiên cứu trước về làng hoa Sa Đéc. Thông qua phương pháp này, tác giả có cơ sở vững chắc để xây dựng khung lý thuyết, phân tích hiện trạng và đề xuất hệ thống giải pháp thực tiễn, phù hợp với bối cảnh địa phương.

2.2. Phương pháp khảo sát thực địa

Phương pháp khảo sát thực địa đóng vai trò quan trọng trong việc quan sát trực tiếp hiện trạng phát triển du lịch và đời sống cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc. Tác giả đã tiến hành nhiều đợt khảo sát tại các khu vực trọng điểm của làng hoa như: phường Tân Quy Đông, tuyến đường hoa Tết, các điểm check-in du lịch, vườn hoa của các hộ dân có kết hợp mô hình homestay. Việc trực tiếp quan sát và ghi chú giúp người nghiên cứu thu thập các dữ liệu chân thực, bổ trợ cho kết quả khảo sát và điều tra.

2.3. Phương pháp điều tra xã hội học và lấy mẫu Cochran

Tác giả đã sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, thiết kế bảng hỏi để khảo sát lấy ý kiến của các hộ dân ở Làng hoa Sa Đéc nhằm thu thập được các thông tin thực tế về tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống kinh tế của cộng đồng dân cư địa phương, từ đó làm cơ sở đưa ra các đánh giá, đề xuất phù hợp.

Để tiến hành khảo sát, tác giả đã sử dụng Phương pháp lấy mẫu Cochran (Cochran's sampling method) - là một công thức được sử dụng để xác định kích thước mẫu cần thiết cho một nghiên cứu hoặc khảo sát, đặc biệt khi quần thể nghiên cứu lớn, nó giúp đảm bảo rằng mẫu đủ đại diện cho tổng thể và kết quả nghiên cứu có thể được khái quát hóa. 

Cỡ mẫu khảo sát được xác định theo công thức Cochran (1977, Sampling Techniques (3rd ed.). New York: John Wiley & Sons.) (Cochran, 1977) đối với tổng thể lớn:

Như vậy, với sai số 6%, cỡ mẫu tối thiểu cần thiết là khoảng 267 người. Dựa trên kết quả tính toán này, tác giả đã xác định tổng cỡ mẫu khảo sát là 267 người ở khu vực: Làng hoa Tân Quy Đông, Tân Khánh Đông, Tân Quy Tây.

Các câu hỏi lấy ý kiến hộ dân đánh giá tác động của du lịch và các giải pháp được đo lường bằng thang đo Likert 5 mức độ (1 – Hoàn toàn không đồng ý đến 5 – Hoàn toàn đồng ý).

Khảo sát được tiến hành vào thời điểm cuối năm 2024 đến đầu năm 2025, trước khi sát nhập địa giới hành chính.

3. Kết quả nghiên cứu

3.1. Quy mô và loại hình du lịch

Làng hoa Sa Đéc hiện có diện tích trồng hoa kiểng trên 600 ha, với khoảng 2.500 hộ dân tham gia sản xuất, trở thành một trong những trung tâm hoa kiểng lớn nhất khu vực ĐBSCL. Kết quả khảo sát 267 hộ dân cho thấy phần lớn cộng đồng đã ít nhiều tham gia vào các hoạt động du lịch, trực tiếp hoặc gián tiếp.

Trong những năm gần đây, Sa Đéc đã phát triển mạnh mô hình du lịch cộng đồng gắn với làng nghề hoa, thu hút bình quân 1,8 – 2 triệu lượt khách/năm, trong đó khách quốc tế chiếm khoảng 12–15%. Các loại hình du lịch chính đang hoạt động gồm:

Tham quan – trải nghiệm: đi ghe ngắm làng hoa, tham gia trồng và chăm sóc hoa; ước tính có trên 60% hộ phục vụ khách tham quan vườn.

Lưu trú cộng đồng (homestay): hơn 20 hộ đã cải tạo nhà ở để đón khách; tuy nhiên tỷ lệ hộ tham gia còn khiêm tốn (dưới 10% trong mẫu khảo sát).

Ẩm thực địa phương: nhiều hộ dân tận dụng cơ hội bán đặc sản Đồng Tháp (hủ tiếu Sa Đéc, bánh phồng tôm, mứt sen…), trong khảo sát có 37% hộ cho biết từng kinh doanh ẩm thực phục vụ khách.

Sản phẩm lưu niệm và làng nghề: hoa kiểng, bonsai, các sản phẩm từ sen (trà, rượu, mỹ phẩm, bánh kẹo),… được tiêu thụ mạnh hơn nhờ dòng khách du lịch.

3.2. Kết quả khảo sát tác động của du lịch đến đời sống kinh tế của cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp

3.2.1. Các tác động tích cực của du lịch đến đời sống kinh tế của cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp

3.2.1.1. Tăng cường thu nhập

Thu nhập là chỉ số quan trọng phản ánh mức sống và mức độ thụ hưởng của người dân trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội. Theo nghiên cứu của Mitchell & Ashley, thu nhập tăng thêm từ du lịch là một trong những kênh trực tiếp giúp người dân thoát nghèo nếu được phân phối công bằng và tạo cơ hội tiếp cận rộng rãi ) (Ashley M. $., 2010). Sachs Jeffrey cũng đã nhấn mạnh rằng thu nhập không chỉ là thước đo tài chính, mà còn là một chỉ báo phản ánh sự công bằng trong tiếp cận nguồn lực phát triển, ảnh hưởng đến hạnh phúc và ổn định xã hội trong dài hạn (Sachs Jeffrey, 2015).

Du lịch đã trở thành động lực gia tăng thu nhập cho cư dân Làng hoa Sa Đéc, không chỉ từ nguồn thu trực tiếp từ du lịch, mà còn thông qua việc mở rộng thị trường tiêu thụ hoa kiểng, phát triển dịch vụ ẩm thực, lưu trú, vận chuyển và quà lưu niệm,... Kết quả khảo sát 267 hộ dân cho thấy nguồn thu nhập từ du lịch (15,4%) và các hoạt động kết hợp giữa làm hoa kiểng và du lịch (22,1%), là một tỷ trọng tương đối cao trong cơ cấu nguồn thu nhập chính của dân cư địa phương. Đặc biệt, mức thu nhập bình quân của người dân ở đây khá cao: có khoảng 60% hộ dân có mức thu nhập dưới 100 triệu đồng/năm, và gần 40% hộ dân có thu nhập từ hơn 100 triệu đồng/năm, cao hơn khá nhiều so với mức thu nhập bình quân đầu người chỉ 75 triệu đồng của toàn Tỉnh  (Cục Thống kê tỉnh Đồng Tháp, 2025).

Mặc dù vậy, kết quả khảo sát cũng cho thấy thu nhập từ du lịch tại Làng hoa Sa Đéc đã cải thiện nhưng chưa trở thành ngành kinh tế chính, chủ lực trong cơ cấu kinh tế của địa phương, mà mới chỉ dừng lại ở mức bổ trợ. Để bền vững hơn, địa phương cần thực hiện các giải pháp phát triển du lịch thành ngành kinh tế chính, mở rộng sản phẩm quanh năm và khuyến khích đa dạng hóa sinh kế.

3.2.1.2. Tạo việc làm tại chỗ và ổn định lao động

Việc làm là yếu tố cốt lõi phản ánh tác động kinh tế – xã hội của du lịch. Sachs Jeffrey, trong The Age of Sustainable Development, nhấn mạnh việc làm trong ngành du lịch phải được đánh giá đồng thời theo số lượng và chất lượng, nhằm bảo đảm sinh kế lâu dài (Sachs Jeffrey, 2015). Mitchell & Ashley cũng cho rằng cơ hội việc làm mới từ du lịch là một trong những con đường trực tiếp giúp cộng đồng nâng cao thu nhập (Mitchell & Ashley, 2010).

Phát triển du lịch tại Làng hoa Sa Đéc trong những năm qua đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới cho lao động địa phương, đặc biệt trong độ tuổi 18–55. Các công việc gián tiếp được tạo ra từ hoạt động du lịch như giữ xe, bán hàng, hướng dẫn tour, phục vụ homestay,… giúp người dân có thêm nguồn thu bổ sung.

Kết quả khảo sát cho thấy:

Du lịch tại Làng hoa Sa Đéc đã và đang tạo ra nguồn việc làm mới, góp phần ổn định cơ cấu lao động địa phương trong bối cảnh hậu COVID-19. Tuy nhiên, các công việc hiện tại vẫn chịu ảnh hưởng của tính mùa vụ, thiếu ổn định và chưa được chuyên nghiệp hóa. Để du lịch thực sự trở thành động lực kinh tế bền vững, cần:

3.2.1.3. Thúc đẩy đầu tư và tái đầu tư kinh tế hộ gia đình

Sự phát triển của ngành du lịch không chỉ mang lại thu nhập ngay lập tức mà còn giúp hình thành một chu kỳ đầu tư – sinh lời – đầu tư lại (Horváth, Frechtling & Endre, 1999). Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố sức mạnh kinh tế của hộ gia đình và nâng cao chất lượng cuộc sống. Đặc biệt sau dịch bệnh COVID-19, khi nhiều hộ gia đình gặp khó khăn trong việc thu nhập, sự phục hồi của ngành du lịch đã trở thành động lực mạnh mẽ giúp các hộ gia đình bắt đầu lại hành trình đầu tư vào sản xuất và dịch vụ. 

Kết quả khảo sát cho thấy: có tới 72,0% số hộ có đầu tư hoặc tái đầu tư vào lĩnh vực hoa kiểng và dịch vụ du lịch. Điều đó chứng tỏ rằng, hoa kiểng và du lịch đang là những hoạt động kinh tế có vai trò quan trọng và tạo sức hút lớn đối với người dân địa phương, họ sẵn sàng đầu tư thêm, tái đầu tư cho sự phát triển trong tương lai. 

Tuy nhiên, việc thiếu hụt vốn vay do hạn chế về nguồn cung vốn và kỹ năng quản lý vẫn là rào cản ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư của các hộ dân. Vì vậy, cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật và đào tạo để giúp hoạt động đầu tư lại trở nên chiến lược và bền vững.

3.2.1.4. Cải thiện nhà ở và điều kiện sinh hoạt

Nhà ở trong văn hóa Việt Nam không chỉ là nơi cư trú mà còn thể hiện tình trạng kinh tế của gia đình. Trong bối cảnh phát triển du lịch, nhà ở không chỉ giữ vai trò nơi ở mà còn trở thành công cụ sinh kế, chẳng hạn như kinh doanh homestay hay dịch vụ trải nghiệm. Do đó, chất lượng nhà ở là thước đo quan trọng thể hiện kết quả đầu tư sinh kế, mức độ hưởng lợi và sự hài lòng của hộ gia đình từ du lịch (Nguyễn Văn Thịnh , 2019).

Sự phát triển du lịch tại Làng hoa Sa Đéc những năm gần đây không chỉ mang lại cơ hội kiếm tiền mà còn tạo động lực để người dân cải thiện điều kiện vật chất và sinh hoạt hàng ngày. Trong đó, nhà ở được coi là chỉ số quan trọng phản ánh mức sống và khả năng tái đầu tư của hộ gia đình. Dữ liệu khảo sát 267 hộ dân dưới đây cho thấy xu hướng này rõ ràng.

Sự cải thiện về nhà ở tại Làng hoa Sa Đéc là minh chứng rõ ràng cho tác động tích cực của phát triển du lịch đến điều kiện sinh hoạt của người dân. Khi nhà ở không chỉ là nơi ở mà còn là một phần trong chiến lược kinh tế của hộ gia đình, mọi cải tạo, sửa chữa đều thể hiện sự chủ động hội nhập và thích nghi của cộng đồng. Tuy nhiên, để đảm bảo sự phát triển này bền vững, cần có sự hỗ trợ từ chính quyền trong việc quy hoạch không gian, quản lý xây dựng và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sống.

3.2.1.5. Thúc đẩy thương mại và dịch vụ phụ trợ

Trong những năm gần đây, do số lượng du khách tăng lên, nhu cầu sử dụng các dịch vụ như ăn uống, di chuyển, ở lại, mua quà lưu niệm, giữ xe, hướng dẫn du lịch…cũng ngày càng cao.

Trước đây, người dân chủ yếu sống bằng nghề trồng hoa kiểng truyền thống, nhưng nay họ đã dần thay đổi mô hình kinh tế gia đình bằng cách kết hợp giữa nông nghiệp, dịch vụ và du lịch.

Du lịch đã giúp mở rộng không gian kinh tế cho các hộ gia đình, từ sản xuất hoa kiểng sang các dịch vụ hỗ trợ thương mại,... Khảo sát cho thấy:

Nhờ sự phát triển của du lịch, thương mại và dịch vụ phụ trợ tại Làng hoa Sa Đéc không chỉ phục hồi mà còn phát triển mạnh mẽ, trở thành một phần quan trọng trong cơ cấu kinh tế địa phương.

Tuy nhiên, để phát triển bền vững và bao trùm, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp giúp người dân nâng cao năng lực cạnh tranh, khai thác tốt cơ hội từ du lịch và từng bước giảm bớt sự bất bình đẳng trong việc hưởng lợi giữa các hộ gia đình.

3.2.2. Các tác động tiêu cực của du lịch đến đời sống kinh tế cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp

3.2.2.1. Tình trạng phân hóa và cạnh tranh trong cộng đồng

Bên cạnh những cơ hội kinh tế rõ nét mà ngành du lịch mang lại cho Làng hoa Sa Đéc, quá trình phát triển nhanh chóng và thiếu kiểm soát đồng bộ cũng đang bộc lộ một số tác động tiêu cực mang tính xã hội, đặc biệt là hiện tượng phân hóa thu nhập, bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội và cạnh tranh sinh kế ngày càng gia tăng giữa các nhóm dân cư. Tình trạng này được thúc đẩy mạnh mẽ hơn trong giai đoạn hậu COVID-19 – khi nhu cầu tái cấu trúc sinh kế trở nên cấp thiết, nhưng khả năng tiếp cận nguồn lực, thông tin và thị trường không đồng đều. Sự phát triển nhanh của du lịch đã làm gia tăng phân hóa thu nhập và cạnh tranh sinh kế giữa các hộ dân. Kết quả khảo sát 267 hộ cho thấy:

Những con số này cho thấy, du lịch ở Làng hoa Sa Đéc đã tạo ra một cơ cấu kinh tế “đa tầng” trong cộng đồng cư dân tại Làng hoa Sa Đéc: nhóm hộ có khả năng tiếp cận dịch vụ du lịch hưởng lợi rõ rệt, trong khi nhóm còn lại vẫn phụ thuộc vào sản xuất hoa truyền thống, chịu áp lực chi phí sinh hoạt tăng và cạnh tranh gay gắt. Thực tế này đặt ra thách thức lớn cho phát triển du lịch tại làng hoa Sa Đéc, bởi nếu không có cơ chế chia sẻ lợi ích hợp lý, tình trạng phân hóa thu nhập và cạnh tranh nội bộ sẽ ngày càng sâu sắc, ảnh hưởng đến sự đồng thuận và tham gia của cộng đồng.

Trong khi một số nhóm hộ có điều kiện nhanh chóng nắm bắt lợi ích từ phát triển du lịch, thì nhiều hộ khác lại đối mặt với nguy cơ bị “gạt ra ngoài lề” do thiếu nguồn lực hoặc kỹ năng thích nghi. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về các chính sách can thiệp công bằng hơn – bao gồm hỗ trợ tài chính cho hộ yếu thế, đào tạo kỹ năng du lịch, cải thiện hạ tầng địa phương và xây dựng cơ chế liên kết sản xuất – tiêu thụ hiệu quả. Chỉ khi đó, phát triển du lịch mới thực sự trở thành nền tảng thúc đẩy sinh kế bền vững, thu hẹp bất bình đẳng và củng cố tính gắn kết xã hội trong cộng đồng địa phương.

Kết quả khảo sát ý kiến của 267 hộ dân về tác động của du lịch đối với kinh tế địa phương trong câu hỏi “Anh/chị có cho rằng du lịch đang mang lại tác động tiêu cực cho nền kinh tế địa phương không?”, kết quả là có 20,6% hoàn toàn đồng ý, 25,8% đồng ý, 35,2% không đồng ý/hoàn toàn không đồng ý và 18,4% trung lập/không ý kiến.

Như vậy chúng ta thấy, bên cạnh việc thúc đẩy kinh tế địa phương, du lịch cũng đang tạo ra không ít sự bất bình đẳng.

3.2.2.2. Khó khăn về vốn của các hộ làm hoa kiểng và kinh doanh du lịch  trồng hoa kiểng

Nhiều hộ gia đình tại Làng hoa Sa Đéc – đặc biệt là những hộ trồng hoa kiểng – phải đối mặt với hàng loạt khó khăn trong việc huy động và tiếp cận nguồn vốn để duy trì hoạt động sản xuất nông nghiệp và mở rộng đầu tư vào dịch vụ du lịch. Dưới tác động của suy giảm thu nhập, biến động thị trường, chi phí đầu vào tăng cao, các hộ dân buộc phải thu hẹp quy mô sản xuất hoặc từ bỏ ý định đầu tư du lịch.

Vốn là rào cản lớn nhất trong chuyển đổi sinh kế. Khảo sát 267 hộ cho thấy:

Kết quả khảo sát 267 hộ dân tại Làng hoa Sa Đéc cho thấy bên cạnh những lợi ích về thu nhập và việc làm, du lịch cũng mang lại nhiều khó khăn kinh tế nhất định cho cộng đồng. Các khó khăn này phản ánh rõ sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận lợi ích và rủi ro tiềm ẩn đối với sinh kế truyền thống. Dữ liệu tổng hợp được trình bày trong bảng … cho thấy bảy nhóm khó khăn chính.

Thứ nhất, khó tiếp cận thị trường và vốn (17,6%). Đây là khó khăn nổi bật nhất mà các hộ dân gặp phải. Việc phát triển dịch vụ du lịch đòi hỏi chi phí đầu tư lớn cho cơ sở hạ tầng (homestay, quán ăn, khu trải nghiệm), trong khi khả năng vay vốn của nông hộ còn hạn chế, đặc biệt là các hộ thuần sản xuất hoa kiểng. Ngoài ra, thị trường tiêu thụ sản phẩm du lịch vẫn thiếu tính ổn định, phụ thuộc vào mùa vụ, khiến nhiều hộ lo ngại rủi ro tài chính nếu đầu tư lớn.

Thứ hai, thu nhập không ổn định (15,0%). Phần lớn các hộ kinh doanh du lịch phụ thuộc vào mùa lễ hội hoa xuân và dịp Tết Nguyên đán. Vào thời điểm thấp điểm, lượng khách suy giảm đáng kể, nguồn thu từ dịch vụ gần như không có. Điều này tạo ra tính bấp bênh cho thu nhập hộ dân, khiến họ khó cân đối chi tiêu cũng như tái đầu tư dài hạn.

Thứ ba, không có khó khăn đáng kể (15,0%). Một bộ phận hộ dân cho rằng họ không gặp trở ngại lớn từ hoạt động du lịch. Đây thường là các hộ có vị trí thuận lợi, có kinh nghiệm kinh doanh hoặc đã đa dạng hóa sinh kế (kết hợp trồng hoa, bán đặc sản, cho thuê dịch vụ lưu trú). Tuy nhiên, tỷ lệ này cũng phản ánh sự chênh lệch trong mức độ thụ hưởng lợi ích, cho thấy cơ hội không phân bổ đồng đều trong cộng đồng.

Thứ tư, nhóm khó khăn khác (15,4%). Đây là nhóm khá đa dạng, bao gồm thiếu nhân công, chi phí lao động cao, hạn chế kỹ năng quản lý – giao tiếp, áp lực từ cạnh tranh nội bộ, cũng như lo ngại rủi ro từ dịch bệnh hay thiên tai ảnh hưởng đến lượng khách. Điều này chỉ ra rằng các khó khăn của hộ dân không chỉ xuất phát từ yếu tố kinh tế mà còn liên quan đến năng lực quản lý, tổ chức và bối cảnh ngoại cảnh.

Thứ năm, giá cả tăng cao (13,9%). Du lịch làm gia tăng nhu cầu hàng hóa, dịch vụ trong khu vực, từ đó kéo chi phí sinh hoạt và giá vật tư sản xuất lên cao. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến các hộ thu nhập thấp, khiến lợi ích ròng từ du lịch bị giảm sút, thậm chí một số hộ cho rằng “du lịch khiến cuộc sống đắt đỏ hơn” thay vì cải thiện.

Thứ sáu, mất đất hoặc thiếu mặt bằng sản xuất (11,6%). Một số hộ dân phản ánh rằng diện tích đất sản xuất hoa kiểng bị thu hẹp do chuyển đổi mục đích sử dụng sang du lịch hoặc nhường cho cơ sở hạ tầng. Điều này gây ảnh hưởng đến tính bền vững của sinh kế truyền thống và đe dọa thương hiệu “hoa Sa Đéc” vốn là nền tảng cho phát triển du lịch.

Thứ bảy, cạnh tranh cao từ các ngành nghề khác (11,6%). Sự phát triển du lịch dẫn đến gia tăng số lượng hộ tham gia kinh doanh dịch vụ, cùng lúc phải đối mặt với cạnh tranh từ doanh nghiệp lữ hành lớn hoặc từ các địa phương khác có sản phẩm tương tự (như Cần Thơ, Tiền Giang, Vĩnh Long). Cạnh tranh gay gắt khiến nhiều hộ nhỏ lẻ khó duy trì lợi thế, thu nhập bấp bênh.

Những số liệu trên cho thấy du lịch tại Làng hoa Sa Đéc không phải lúc nào cũng mang lại lợi ích đồng đều. Trong khi một số hộ tận dụng tốt cơ hội để phát triển kinh tế, nhiều hộ khác gặp khó khăn về vốn, thị trường và sinh kế truyền thống. Điều này phản ánh mâu thuẫn giữa “tăng trưởng nhanh” và “phát triển bền vững”: nếu thiếu chiến lược quản lý tổng thể và chính sách hỗ trợ phù hợp, du lịch có nguy cơ tạo ra bất bình đẳng kinh tế trong cộng đồng.

Nhìn chung, phát triển du lịch đã và đang góp phần nâng cao đời sống kinh tế tại Làng hoa Sa Đéc, nhưng đồng thời cũng tạo ra những áp lực không nhỏ về vốn, thị trường, chi phí sinh hoạt và sinh kế truyền thống. Đây là những vấn đề mà các cơ quan quản lý và cộng đồng cần cân nhắc để đảm bảo quá trình phát triển du lịch gắn với mục tiêu công bằng và bền vững.

4.  Đề xuất các giải pháp

4.1.Hỗ trợ vốn và ưu đãi vay cho hộ dân tham gia làm du lịch

Khảo sát 267 hộ cho thấy thiếu vốn là trở ngại lớn để người dân cải thiện cơ sở vật chất và dịch vụ. Do đó, cần cơ chế hỗ trợ như: ưu đãi lãi suất, đơn giản hóa thủ tục vay, lập quỹ hỗ trợ hộ kinh doanh du lịch cộng đồng. Đồng thời, tổ chức các khóa tập huấn quản lý tài chính – kinh doanh để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Kinh nghiệm từ Hội An, Đà Lạt cho thấy mô hình này thúc đẩy mạnh mẽ sự tham gia của cộng đồng và gia tăng thu nhập bền vững.

Tuy nhiên, để giải pháp này phát huy hiệu quả, chính quyền địa phương cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ với các ngân hàng, tổ chức tài chính và các cơ quan liên quan nhằm xây dựng các chính sách hỗ trợ hợp lý, đồng thời kiểm soát quá trình sử dụng vốn nhằm đảm bảo minh bạch, hiệu quả, tránh tình trạng vay vốn nhưng không đầu tư đúng mục đích.

4.2. Nâng cấp hạ tầng phục vụ du lịch

Hệ thống giao thông nội bộ còn nhỏ hẹp, thiếu bãi đỗ xe, nhà vệ sinh công cộng và chiếu sáng chưa đồng bộ. Cần mở rộng đường, lắp đặt chiếu sáng, xây dựng bãi đỗ và nhà vệ sinh đạt chuẩn, đồng thời đầu tư hạ tầng xanh như xử lý rác, nước thải. Nguồn vốn có thể huy động từ ngân sách kết hợp xã hội hóa. Bài học từ Bến Tre, Cần Thơ cho thấy hạ tầng đồng bộ là nền tảng để kéo dài lưu trú, tăng chi tiêu của khách.

4.3. Phát triển sản phẩm du lịch gắn với hoa kiểng và làng nghề

Khoảng 87% hộ dân được hỏi đánh giá giải pháp này là rất cần thiết. Các sản phẩm có thể bao gồm: tour trải nghiệm trồng hoa, lớp học nghề truyền thống, không gian trưng bày – mua sắm sản phẩm thủ công. Cần xây dựng thương hiệu “Du lịch Làng hoa Sa Đéc”, đồng thời đào tạo kỹ năng phục vụ, marketing cho cư dân và đầu tư không gian bán hàng chuyên nghiệp.

4.4. Tổ chức sự kiện, hội chợ quảng bá sản phẩm địa phương

84% hộ dân mong muốn có các hội chợ, lễ hội thường niên. Đây là kênh hiệu quả để quảng bá hoa kiểng, sản phẩm làng nghề và gắn kết cộng đồng. Cần lập kế hoạch tổ chức chuyên nghiệp, tránh trùng lặp hoặc quá tải. Kết hợp truyền thông số để mở rộng tầm ảnh hưởng.

Tổ chức các sự kiện, hội chợ không chỉ là cách quảng bá hình ảnh và sản phẩm mà còn là cơ hội gắn kết cộng đồng cư dân, phát huy giá trị văn hóa, góp phần xây dựng Làng hoa Sa Đéc trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn và bền vững.

4.5. Kết nối tour với các điểm đến trong và ngoài tỉnh

Hơn 80% hộ đánh giá cần thiết. Liên kết Sa Đéc với các điểm như Tràm Chim, Gáo Giồng (Đồng Tháp), Cần Thơ, An Giang sẽ tạo hành trình đa dạng, kéo dài thời gian lưu trú. Giải pháp này cần sự phối hợp giữa doanh nghiệp lữ hành – chính quyền – cộng đồng để xây dựng tour chất lượng và đầu tư hạ tầng hỗ trợ (điểm đón, trung tâm thông tin).

Chỉ khi giải quyết được những yếu tố trên, du lịch tại Làng hoa Sa Đéc mới có thể phát huy hiệu quả trong việc tạo việc làm ổn định, gắn kết cộng đồng và nâng cao chất lượng cuộc sống địa phương.

4.6. Giải pháp về chuyển đổi số

Trong bối cảnh công nghệ 4.0, chuyển đổi số là xu hướng tất yếu trong phát triển du lịch. Trước hết, cần xây dựng bản đồ số du lịch Sa Đéc tích hợp đầy đủ thông tin về vườn hoa, homestay, nhà hàng, điểm check-in, lịch lễ hội. Du khách có thể dễ dàng tìm kiếm và đặt dịch vụ qua smartphone. Đồng thời, khuyến khích hộ dân và doanh nghiệp tham gia bán sản phẩm hoa kiểng trên sàn thương mại điện tử; phát triển ứng dụng du lịch thông minh (Smart Tourism App) cho Sa Đéc; tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng số cho người dân, hướng dẫn cách livestream bán hoa, chụp ảnh sản phẩm đẹp, viết nội dung quảng bá. Điều này giúp cộng đồng chủ động hơn trong việc tiếp cận khách hàng.

KẾT LUẬN

Những kết quả trên khẳng định rằng du lịch tuy được ví là “con gà đẻ trứng vàng” nhưng không phải hoàn toàn chỉ mang lại lợi ích, mà nó vẫn tiềm ẩn nguy cơ: vừa mang lại lợi ích kinh tế, vừa tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến bản sắc và sự phát triển bền vững. Do đó, cần thiết phải triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế tác động tiêu cực của du lịch đối với cộng đồng.

Với những phát hiện này, nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quy hoạch, quản lý và phát triển du lịch cộng đồng tại Làng hoa Sa Đéc nói riêng và tỉnh Đồng Tháp nói chung. Đồng thời, kết quả cũng có thể tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương đồng trong việc khai thác du lịch làng nghề.

Mặc dù vậy, nghiên cứu vẫn còn có một số hạn chế nhất định, như: phạm vi khảo sát chủ yếu tập trung tại Làng hoa Sa Đéc, chưa phản ánh đầy đủ toàn bộ hệ thống du lịch ở Đồng Tháp; dữ liệu định lượng dựa trên khảo sát hộ dân, nên có thể chịu ảnh hưởng bởi yếu tố chủ quan và thiên lệch xã hội (social desirability bias); thời gian nghiên cứu tương đối ngắn, khó đánh giá tác động dài hạn của mô hình kinh tế tuần hoàn trong du lịch. Các nghiên cứu trong thời gian tới sẽ tập trung khắc phục những nhược điểm nêu trên.  

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Ashley, M. $. (2010). Tourism and Poverty Reduction: Pathways to Prosperity, Overseas Development Institute, London.

Cochran. (1977). Sampling Techniques (3rd ed.). New York: John Wiley & Sons.

Cục Thống kê tỉnh Đồng Tháp. (2025). Báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội năm 2024. Retrieved from:

https://ctk.dongthap.gov.vn/documents/1806378/0/bc+nam+2024+%28a4%29+-+chinh+thuc.pdf/8d6e22f7-7d29-d539-0ec3-3bccdcb84c5b?t=1738138494293

Horváth, Frechtling & Endre. (1999). Estimating the Multiplier Effects of Tourism Expenditures on a Local Economy through a Regional Input-Output Model. Journal of Travel Research, 37(4), 324–332.

Mitchell & Ashley. (2010). Tourism and Poverty Reduction: Pathways to Prosperity,. ODI London.

Nguyễn Văn Thịnh . (2019). Ảnh hưởng của phát triển du lịch cộng đồng đến điều kiện sống của người dân vùng nông thôn”, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh.

Sachs Jeffrey. (2015). The Age of sustainable development. Columbia University Press.

Sachs Jeffrey. (2015). The Age of Sustainable Development, Columbia University Press, New York.

Trần Văn Của - PGS.TS. Phạm Xuân Hậu

Trường Đại học Văn Hiến

TS. Hoàng Thị Việt Hà

Trường Đại học Đồng Tháp

Tạp chí in số tháng 10/2025