TCDN - Ở các nước phát triển, mua sắm công xanh không phải là điều xa lạ, vì khuôn khổ tài chính công xanh đã hoạt động trong hơn hai thập kỷ. Tuy nhiên, ở các quốc gia đang phát triển, mua sắm công xanh còn khá mới mẻ.

Tóm tắt

Mua sắm công là khoản chi tiêu quốc gia lớn nhất ở nhiều quốc gia trên toàn thế giới. Mua sắm công có thể đóng góp vào sự phát triển bền vững của quốc gia. Ở các nước phát triển, mua sắm công xanh không phải là điều xa lạ, vì khuôn khổ tài chính công xanh đã hoạt động trong hơn hai thập kỷ. Tuy nhiên, ở các quốc gia đang phát triển, mua sắm công xanh còn khá mới mẻ. Mua sắm công xanh có tiềm năng trở thành một công cụ hữu ích trong việc thúc đẩy phát triển bền vững, đặc biệt là khi xét đến trách nhiệm ngày càng tăng của chính phủ trong việc giải trình về các tác động môi trường của các hoạt động mua sắm của họ trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Việt Nam là một quốc gia được dự báo sẽ chịu nhiều ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu, cùng với sự ô nhiễm không khí ngày càng diễn biến phức tạp ở nhiều địa phương đòi hỏi chính phủ nước ta cần có những biện pháp mạnh mẽ hơn nhằm bảo vệ môi trường. Mua sắm công xanh có thể là chìa khóa vàng giúp giải quyết những vấn đề này tại Việt Nam. Do vậy, trong bài viết này, tác giả phân tích các chương trình mua sắm công xanh tại ba quốc gia Đông Nam Á, gồm Thái Lan, Malaysia và Philippines, từ đó đưa ra những khuyến nghị chính sách cho Việt Nam.

Mua sắm công xanh tại Thái Lan

Từ năm 2005, Chính phủ Thái Lan đã triển khai một loạt các chiến lược, kế hoạch và chính sách để hướng dẫn sự phát triển của Thái Lan theo hướng bền vững. Cùng năm đó, Cục Kiểm soát Ô nhiễm, hoạt động trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, đã khởi xướng hoạt động mua sắm công xanh tại Thái Lan. Hai “Kế hoạch thúc đẩy mua sắm công xanh” giai đoạn 2008-2011 và 2012-2016 đã góp phần quan trọng trong việc triển khai các sáng kiến ​​mua sắm công xanh. Cục Kiểm soát Ô nhiễm đã đi đầu trong việc triển khai mua sắm công xanh trong khu vực công và nhiều sáng kiến ​​khác nhau đã được thực hiện theo kế hoạch, chẳng hạn như tổ chức các hội thảo, chương trình tập huấn đào tạo cho các công chức thực hiện nhiệm vụ mua sắm công và thiết lập một hệ thống giám sát để đánh giá những tiến bộ hướng tới các mục tiêu của chính sách mua sắm công xanh.

“Kế hoạch thục đẩy mua sắm công xanh” lần thứ nhất được thực hiện giai đoạn 2008 – 2011 với mục tiêu tăng chi tiêu của Chính phủ cho các sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường thông qua các các công cụ thực tế. Tiêu chí sản phẩm cho chương trình mua sắm công xanh của Thái Lan chủ yếu bắt nguồn từ các quy định như  Chương trình nhãn xanh của Thái Lan, Nhãn hiệu hiệu quả năng lượng và các tiêu chí bổ sung. Trong kế hoạch lần thứ nhất, các sáng kiến ​​thúc đẩy mua sắm công xanh chủ yếu bao gồm xây dựng các hướng dẫn mua sắm xanh, tổ chức các khóa đào tạo cho các công chức, viên chức mua sắm của chính phủ và thiết lập báo cáo điện tử theo dõi thông tin về mua sắm công xanh của Chính phủ. Hệ thống báo cáo điện tử này được triển khai để giám sát hiệu suất và cung cấp các báo cáo bán niên về kết quả thực hiện chương trình mua sắm công xanh của các đơn vị thuộc Chính phủ (International Green Purchasing Network, 2010).

“Kế hoạch thúc đẩy mua sắm công xanh” lần thứ hai thực hiện cho giai đoạn từ 2013 đến 2016 đã mở rộng các nhóm mục tiêu. Theo đó, mua sắm công xanh không chỉ còn dừng lại ở các cơ quan của Chính phủ trung ương mà sẽ bao gồm hoạt động mua sắm của cả chính quyền địa phương. Đồng thời, chương trình cũng định hướng, khuyến khích mua sắm xanh tại các doanh nghiệp tư nhân và hộ gia đình (International Green Purchasing Network, 2010). Các sáng kiến ​​mua sắm công xanh như đã nêu trong kế hoạch lần thứ hai nhằm mục đích khuyến khích các cơ quan chính phủ tham gia vào mua sắm công xanh và hỗ trợ khu vực tư nhân áp dụng các hoạt động sản xuất xanh. Ngoài ra, kế hoạch này còn tìm cách tăng cường tính khả dụng của các sản phẩm xanh trên thị trường, qua đó thúc đẩy tiêu dùng bền vững (Korea Environmental Industry and Technology Institute, 2019).

Bên cạnh đó, theo Viện Môi trường Thái Lan, Ủy ban Nhãn xanh Thái Lan là tổ chức chính chịu trách nhiệm về chương trình nhãn xanh. Hội đồng quản trị của Viện Môi trường Thái Lan quản lý Chương trình Nhãn xanh Thái Lan, trong khi một tiểu ban kỹ thuật chịu trách nhiệm xây dựng tiêu chí sản phẩm và phương pháp thử nghiệm. Nhìn chung, việc lựa chọn các danh mục sản phẩm cho chương trình Nhãn xanh Thái Lan phụ thuộc vào nhu cầu của các bên liên quan. Tiêu chí Nhãn xanh bao gồm toàn bộ vòng đời của sản phẩm. Hội đồng quản trị phê duyệt việc lựa chọn sản phẩm, trong khi tiểu ban kỹ thuật soạn thảo tiêu chí cho các danh mục sản phẩm đã chọn. Đến năm 2014, tiêu chí mua sắm công xanh đã được thiết lập cho 17 sản phẩm và năm dịch vụ theo chương trình. Một cơ sở dữ liệu về các sản phẩm/dịch vụ được chứng nhận đã được tạo ra để hợp lý hóa quá trình ra quyết định mua sắm cho bên đấu thầu, bao gồm thông tin liên quan về các danh mục sản phẩm và tiêu chí có thể truy cập trên trang web của Cục Kiểm soát Ô nhiễm (Phùng Thu Hà và cộng sự, 2024).

Mua sắm công xanh ở Malaysia

Chính phủ Malaysia áp dụng phương pháp tiếp cận mua sắm phi tập trung phù hợp với nguyên tắc trao quyền cho người quản lý. Phương pháp này nhằm mục đích nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong quy trình mua sắm của chính phủ. Mỗi Bộ được phép tiến hành các hoạt động mua sắm dựa trên ngân sách đã được phê duyệt. Mục tiêu của việc phân cấp là kích thích tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy việc triển khai dự án và tạo điều kiện cho các quy trình thanh toán nhanh hơn. Tuy nhiên, mặc dù trách nhiệm mua sắm đã được ủy quyền cho các cơ quan có liên quan, Bộ Tài chính vẫn xây dựng các quy tắc và thủ tục mua sắm của chính quyền trung ương mà tất cả các cơ quan phải tuân theo. Điều quan trọng cần lưu ý là một số mặt hàng được mua sắm theo phương pháp tập trung, chỉ có thể mua thông qua Bộ Tài chính. Các hàng hóa, dịch vụ đó bao gồm chuyển phát nhanh, phong bì, phụ kiện polyethylene mật độ cao, bình chữa cháy, phần mềm Microsoft, giấy A4,…Các mặt hàng này sẽ được mua dựa trên các yêu cầu về an toàn và bảo vệ môi trường.

Kế hoạch mua sắm công của các cơ quan thuộc Chính phủ Malaysia được lập và nộp về Bộ Tài chính trước ngày 15 tháng 01 hàng năm. Trong kế hoạch mua sắm này, Bộ Tài chính sẽ yêu cầu các đơn vị phải áp dụng các tiêu chuẩn xanh cho quá trình lựa chọn hàng hóa, dịch vụ họ tiêu dùng. Kế hoạch mua sắm công xanh bao tên các loại hàng hóa, dịch vụ mua sắm,  giá trị ước tính phân theo các nhóm hàng hóa, dịch vụ thuộc danh mục mua sắm công xanh (APRSCP, 2022a).

Thêm vào đó, hướng dẫn dành cho Thanh tra Chính phủ (ban hành vào tháng 7 năm 2014 để hỗ trợ những người thực hiện mua sắm công xanh) nêu rõ các bước để tích hợp mua sắm công xanh vào các chính sách thực tế. Các hướng dẫn này cung cấp thông tin hữu ích, chẳng hạn như ảnh hưởng của việc quản lý nhu cầu mua hàng hóa và dịch vụ và cách kết hợp các tiêu chí môi trường vào từng giai đoạn của quy trình mua sắm, bao gồm xác định nhu cầu, chuẩn bị bản thiết kế kỹ thuật, đánh giá thầu, lựa chọn nhà cung cấp và quản lý hợp đồng (APRSCP, 2022a).

Bên cạnh đó, để thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi xanh, Malaysia còn thiết lập chương trình miễn thuế thu nhập doanh nghiệp tối đa trong 5 năm với những công ty sản xuất những mặt hàng đáp ứng các tiêu chuẩn xanh (APRSCP, 2022a).  

Mua sắm công xanh ở Philipines

Trong văn bản “Lộ trình thực hiện mua sắm công xanh 2017”, Chính phủ Philippines định hướng hai chỉ số dùng để đánh giá chương trình mua sắm công xanh bao gồm tỷ lệ số hợp đồng và tỷ lệ giá trị hàng hóa, dịch vụ được xác định là xanh do các cơ quan của chính quyền trung ương và chính quyền địa phương sử dụng. Lộ trình này đưa ra các kênh tiếp cận có thể được tận dụng để nâng cao nhận thức và sự tham gia của công chúng rộng rãi đối với mua sắm công xanh bao gồm:

 • Phương tiện truyền thông in ấn thông qua các bài báo và bộ tài liệu truyền thông truyền tải các câu chuyện và lời chứng thực về những lợi thế và lợi ích của việc mua sắm xanh;

• Phương tiện truyền thông phát sóng thông qua các chương trình phát sóng hoặc thông cáo báo chí thỉnh thoảng và bằng cách tích hợp mua sắm công xanh vào chương trình thường xuyên, chẳng hạn như các chương trình trò chuyện, bình luận và phim tài liệu.

• Các cuộc họp với đối tượng cụ thể hoặc các cuộc họp báo về các chủ đề cụ thể

• Quảng bá trên Internet trên các trang web có liên quan như một phương tiện tương tác để phổ biến thông tin và thu thập dữ liệu và phản hồi

• Tài liệu thông tin (ví dụ: áp phích, bản tin, tờ rơi), âm thanh-hình ảnh và email để tiếp cận các lĩnh vực khác, bao gồm nhà thờ, trường học và các tổ chức cộng đồng như các kênh và địa điểm để ủng hộ vai trò của công chúng nói chung như một đối tác tích cực trong việc thực hiện mua sắm công xanh.

Lộ trình thực hiện mua sắm công xanh 2017 đưa ra bộ máy thực hiện chương trình mua sắm công xanh của quốc gia này, chi tiết như bảng dưới đây:

Tên tổ chứcVai trò và trách nhiệmBan Chính sách Mua sắm của Chính phủChỉ đạo việc phát triển và cập nhật Lộ trình mua sắm công xanh, các quy tắc và quy định liên quan.Văn phòng hỗ trợ kĩ thuật của Ban chính sách mua sắm công Hỗ trợ quản lý hành chính, kĩ thuật để thực hiện Lộ trình mua sắm công xanh.Vụ Ngân sách và Quản lý - Dịch vụ Mua sắmCơ quan mua sắm trung ương chịu trách nhiệm thực  việc mua sắm xanh và phát triển các quy trình và công cụ mua sắm công xanh.Bộ Thương mại và Công nghiệpLàm cầu nối giữa chính phủ và doanh nghiệp để cung cấp các chương trình hỗ trợ xanh hóa ngành công nghiệp và doanh nghiệp vừa và nhỏ.Bộ Thương mại và Công nghiệp - Cục Tiêu chuẩnCơ quan tiêu chuẩn quốc gia chịu trách nhiệm về thông số kỹ thuật xanh và dấu chất lượng, cấp giấy chứng nhận phù hợp với thông số kỹ thuật xanh cho hàng hóa nhập khẩu.Sở Tài nguyên và Môi trườngThiết lập các tiêu chuẩn môi trường và giám sát khí thải từ xe cộ và nước thải công nghiệp của các nhà cung cấpCơ quan Kinh tế và Phát triển Quốc giaĐảm bảo đưa mua sắm công xanh vào các kế hoạch phát triển quốc gia và các đề xuất dự án cơ sở hạ tầng, giám sát các tác động kinh tế, xã hội, môi trường.Các đơn vị mua sắm của các sở, tỉnh, thành phố, đô thị, và các cơ quan liên kết với chính phủNhóm mục tiêu đào tạo và nâng cao nhận thức, áp dụng trên toàn quốc và chia sẻ kiến ​​thức về mua sắm công xanh (đặc biệt là các cơ sở giáo dục và chăm sóc sức khỏe có thể thúc đẩy mua sắm xanh cho công chúng rộng rãi hơn)Bộ Năng lượngThực hiện các chính sách và chương trình về hiệu quả năng lượng với trọng tâm ban đầu là đèn, tủ lạnh và máy điều hòa không khí.Trung tâm kiểm địnhXác minh sự phù hợp của sản phẩm với các thông số kỹ thuật xanh (Tiêu chuẩn Chất lượng và Dấu hiệu An toàn của Philippines hoặc với các tiêu chuẩn nước ngoài có thể chấp nhận được)Các bên liên quan khácChịu trách nhiệm thúc đẩy mua sắm xanh: các tổ chức phi chính phủ, hiệp hội ngành, phương tiện truyền thông, các nhà lãnh đạo và công dân nổi tiếngNguồn: World Bank (2021)

Hoạt động mua sắm công xanh chủ yếu dựa trên đấu thầu cạnh tranh từ các nhà cung cấp hoặc nhà thầu đủ điều kiện, dựa trên các thông số kỹ thuật cũng như tiêu chí đủ điều kiện do Hội đồng đặt ra. Các tiêu chí này bao gồm tính kinh tế, tính hiệu quả, độ tin cậy và sự hài lòng với hàng hóa, dịch vụ. Minh bạch, công bằng và thúc đẩy sân chơi bình đẳng là các nguyên tắc cốt lõi của mua sắm chính phủ. Các nguyên tắc này được áp dụng cho cả mua sắm chính phủ thông thường và mua sắm công xanh (APRSCP, 2022b). Tiêu chí được sử dụng để lựa chọn danh sách sản phẩm dựa trên kinh nghiệm và thông lệ của các quốc gia khác và được điều chỉnh theo bối cảnh địa phương dựa trên mức độ liên quan của chúng. Các tiêu chí sau đây được Cục Ngân sách và Quản lý và Hội đồng Chính sách Mua sắm của Chính phủ xác định: tính khả dụng của thị trường, tác động đến môi trường, ý nghĩa về chi phí, tính khả thi, khả năng hỗ trợ cho các mục tiêu về môi trường của quốc gia. Dựa trên ma trận chấm điểm tích lũy, 10 vật tư và thiết bị được sử dụng phổ biến nhất cho hoạt động mua sắm xanh đã được xác định thông qua các quy trình tham vấn hợp tác với nhóm nghiên cứu SWITCH-Asia. Cụ thể, đó là giấy nhiều bản, giấy vệ sinh, sổ tay, chất tẩy rửa, ghế, bình xịt khử trùng, túi đựng rác, chất lỏng, xà phòng rửa tay, chất tẩy rửa quần áo và bóng đèn điốt phát quang (APRSCP, 2022b).

Một số khuyến nghị chính sách cho Việt Nam

Thứ nhất, Việt Nam cần thiết lập một cách chặt chẽ, khoa học các tiêu chuẩn về xanh hóa cho các ngành kinh tế. Bộ tiêu chí kĩ thuật để đánh giá mức độ xanh hóa của từng sản phẩm sẽ phải được xây dựng để làm cơ sở để xác định danh mục hàng hóa, dịch vụ phù hợp cho mua sắm công xanh nói riêng và tiêu dùng xanh cho cả quốc gia nói chung. Cơ quan chủ quản thiết kế hệ thống tiêu chuẩn này sẽ là Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Thứ hai, sau khi có tiêu chuẩn đánh giá, phân loại hàng hóa, dịch vụ thuộc nhóm xanh thì các đơn vị thuộc khu vực công có thể thiết lập nhãn sinh thái, bao gồm các cơ quan hoặc bộ tiêu chuẩn, hiệp hội ngành hoặc bên thứ ba. Cần phải kiểm tra minh bạch và rõ ràng các sản phẩm và dịch vụ để xác định xem chúng có tuân thủ các tiêu chí về sản xuất xanh hay không. Chính phủ có thể đánh giá và sửa đổi quy trình mua sắm công theo danh sách trên để hỗ trợ phát triển bền vững. Nhãn sinh thái cho phép người mua phân biệt các sản phẩm hoặc dịch vụ thân thiện với môi trường mà không cần đánh giá tác động môi trường hoặc thực hiện các tiêu chí sinh thái.

Thứ ba, sau khi có đủ tiêu chí phân loại hàng hóa, dịch vụ thì Bộ Tài chính sẽ cần thiết kế lộ trình chi tiết cho việc thực hiện mua sắm công xanh quốc gia. Chương trình mua sắm công xanh sẽ giúp mở rộng thị trường cho các sản phẩm thân thiện với môi trường, kết hợp các tiến bộ công nghệ để đáp ứng các mục tiêu hoặc tiêu chuẩn xanh của quốc gia. Các mục tiêu chính sách bao gồm các lợi ích xã hội bên cạnh các lợi ích kinh tế và môi trường. Định kỳ, chính sách mua sắm công xanh nên được đánh giá lại để tính đến các nghiên cứu mới nhất về phát triển công nghệ, luật pháp và tiêu chuẩn. Quy trình này sử dụng các tiêu chí đánh giá để xác định số lượng các danh mục sản phẩm và dịch vụ được ưu tiên.

Thứ tư, các sáng kiến ​​mua sắm công xanh cần được coi như một phương tiện hỗ trợ và hợp lý hóa sự chuyển dịch của cộng đồng doanh nghiệp sang các hoạt động bền vững về mặt môi trường. Những nỗ lực nêu trên nhằm mục đích mở rộng nguồn cung và tính đa dạng của thị trường đối với các hàng hóa và dịch vụ bền vững về mặt sinh thái, đồng thời ngăn cản và trong một số trường hợp, hạn chế các chiến lược thương mại có hậu quả bất lợi đối với môi trường. Cạnh tranh gia tăng sẽ kích thích sự đổi mới và giảm chi phí, do đó mở rộng khả năng tiếp cận các hoạt động kinh doanh bền vững về mặt môi trường. Thị trường sẽ được phát triển thông qua hoạt động mua sắm công các sản phẩm xanh, đưa thị phần đến gần hơn với điểm then chốt khi giá cả trở nên cạnh tranh và thị hiếu của người tiêu dùng được thay đổi. Chính phủ có thể tạo điều kiện cho sự phát triển của các thị trường xanh bằng cách cung cấp thông tin, xây dựng năng lực, tài chính, ưu đãi tài chính và giám sát theo quy định đối với các hoạt động kinh doanh.

Danh mục tài liệu tham khảo

1. Asia Pacific Roundtable on Sustainable Consumption & Production and SWITCH-Asia (APRSCP). (2022a). Malaysia current status of green public procurement (GPP) (pp. 4–20). Retrieved February 23, 2024, from https://www.switch-asia.eu/site/assets/ f iles/3401/malaysia_country_report.pdf

2. Asia Pacific Roundtable on Sustainable Consumption & Production and SWITCH-Asia (APRSCP). (2022b). The Philippines current status of green public procurement (GPP) (pp 10–53). Retrieved February 23, 2024, from https://www.switch-asia.eu/ site/assets/files/3402/philippines_country_report_13_july_2022.pdf

3. Bugge, H. S., & Voigt, C. (2008). Sustainable development in national and international law. In The Avosetta Series. Europa Law Publishing.

4. Korea Environmental Industry and Technology Institute (KEITI). (2019). Recommendations for green public procurement incentive mechanisms: Thailand. In Asia Pacific green public procurement partnership project. Korea Environmental Industry and Technology Institute, Seoul. Retrieved June 22, 2022, from https:// www.oneplanetnetwork.org/sites/default/files/from-crm/asia-pacific_green_public_ procurement_partnership_project_in_thailand_recommendations_for_gpp_incen tive_mechnisms2018.pdf

5. Phung Thu Ha, Phung Thu Ha, Cu Hoang Lam Vu, Nguyen Hoang Oanh and Le Nguyen Ngoc Dung (2024), Chapter 10: Green Public Procurement: The Implementation in Asian Countries, Green Management: A New Paradigm in the World of Business, 157–181, Published under exclusive licence by Emerald Publishing Limited doi:10.1108/978-1-83797-442-920241010.

6. World Bank. (2021). Green public procurement: An overview of green reforms in country procurement systems. Retrieved June 22, 2022, from https://documents1.worldbank. org/curated/en/157141636056129273/pdf/Green-Public-Procurement-An-Overview of-Green-Reforms-in-Country-Procurement-Systems.pdf

TS. Phùng Thu Hà

Học viện Tài chính

Tạp chí in số tháng 6/2025