TCDN - Trong giai đoạn 2021-2025, công tác quy hoạch và phát triển hạ tầng tiếp tục là hai trụ cột quan trọng quyết định chất lượng xây dựng nông thôn mới (NTM). Công tác này đã góp phần tạo chuyển biến rõ nét trong đời sống kinh tế - xã hội nông thôn, dù vẫn còn nhiều khó khăn cần được tháo gỡ.

Quy hoạch - nền tảng định hướng phát triển nông thôn gắn với đô thị hoá

Trong giai đoạn 2021-2025, công tác quy hoạch tiếp tục được xác định là nền tảng quan trọng trong xây dựng NTM, giữ vai trò định hướng phát triển không gian, hạ tầng và tổ chức đời sống nông thôn theo hướng đồng bộ, hiện đại. Bộ Xây dựng đã hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thực hiện tiêu chí quy hoạch thuộc Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM, xã NTM nâng cao, huyện NTM và huyện NTM nâng cao; đồng thời hướng dẫn cụ thể việc lập và điều chỉnh quy hoạch xây dựng xã, quy hoạch vùng huyện và quy hoạch các khu chức năng hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn.

Ở cấp địa phương, phần lớn các tỉnh, thành phố đã chủ động rà soát, điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng xã và quy hoạch vùng huyện để đảm bảo phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội mới và tích hợp vào quy hoạch cấp tỉnh theo quy định của Luật Quy hoạch. Nhiều địa phương đã gắn kết quy hoạch xây dựng NTM với phát triển công nghiệp, dịch vụ, du lịch nông thôn, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu và chuyển đổi số.

Một số tỉnh, thành phố đã triển khai hiệu quả việc tích hợp quy hoạch xã vào quy hoạch tỉnh gắn với các mô hình phát triển đặc thù. Tại thành phố Hải Phòng, quy hoạch của các xã đã được lồng ghép trong quy hoạch đô thị theo định hướng đô thị hoá, vì thế việc đầu tư hạ tầng và chỉnh trang cảnh quan đạt tiêu chuẩn của đô thị được tính toán ngay từ đầu, tạo điều kiện cho các huyện, xã sau khi đạt chuẩn NTM một thời gian ngắn sau trở thành đô thị (huyện NTM An Dương đã trở thành quận An Dương, huyện NTM Thuỷ Nguyên đã trở thành thành phố Thuỷ Nguyên); đồng thời các huyện thuần nông như Tiên Lãng, Vĩnh Bảo… vẫn tiếp tục phát triển theo hướng “nông thôn hiện đại nhưng vẫn giữ bản sắc”.

Tỉnh Đồng Tháp chủ động quy hoạch gắn với phát triển du lịch cộng đồng, sinh thái nông nghiệp tại huyện Tháp Mười, Cao Lãnh; tỉnh Bến Tre gắn xây dựng NTM của huyện Chợ Lách với việc thực hiện Đề án phát triển Làng văn hóa du lịch, tạo động lực mới cho sinh kế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn.

Tại tỉnh Đồng Nai, Tiền Giang, quy hoạch các khu vực sản xuất nông nghiệp công nghệ cao gắn với vùng nguyên liệu tập trung được ưu tiên triển khai, phát triển những vùng sản xuất chuyên canh quy mô lớn theo chuỗi giá trị; nhiều địa phương có giá trị sử dụng đất nông nghiệp lên tới 150-200 triệu đồng/ha.

Đến hết tháng 6/2025, cả nước có 97,3% số xã đạt tiêu chí 01 về Quy hoạch (giảm 2,6% so với cuối năm 2021), ở một số xã các quy hoạch xây dựng xã NTM được phê duyệt giai đoạn trước đã hết kỳ quy hoạch. Do đó, các địa phương phải rà soát, hoàn thiện thủ tục phê duyệt lại quy hoạch theo quy định; một số xã, huyện phải rà soát lại quy hoạch để phù hợp với quy hoạch cấp trên mới được ban hành.

Đối với các xã khu vực III vùng dân tộc thiểu và miền núi, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo, nội dung về quy hoạch xã nông thôn mới không thuộc nội dung hỗ trợ của các dự án, tiểu dự án thành phần của Chương trình MTQG phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững; vốn ngân sách trung ương của Chương trình NTM cũng không được bố trí thực hiện để tránh phân bổ trùng lặp, chồng chéo nguồn vốn ngân sách trung ương trên cùng địa bàn với 02 chương trình mục tiêu quốc gia còn lại. Vì vậy, ở những địa phương có điều kiện kinh tế, bố trí được nguồn lực thì tỷ lệ đạt cao hơn (Vùng Đồng bằng sông Hồng 100%, Đồng bằng sông Cửu Long 100%, Đông Nam Bộ 99%), trong khi các vùng Trung du và miền núi phía Bắc, vùng Tây Nguyên có điều kiện khó khăn thì tỷ lệ xã đạt tiêu chí quy hoạch thấp hơn, lần lượt là 94,9% và 92,6%.

Bên cạnh đó, vẫn còn một số địa phương chậm hoàn thành tích hợp quy hoạch xã vào quy hoạch tỉnh hoặc còn bất cập trong việc đồng bộ hóa giữa quy hoạch không gian và kế hoạch đầu tư công, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các tiêu chí của Chương trình. Công tác quản lý, giám sát điều chỉnh quy hoạch ở một số địa phương còn hạn chế, chưa kiểm soát chặt chẽ việc thực hiện quy hoạch theo hướng bền vững... làm giảm hiệu quả triển khai chương trình.

Hạ tầng – động lực thúc đẩy phát triển và nâng cao chất lượng sống nông thôn

Ngân sách dành cho phát triển hạ tầng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 ước tính khoảng 2.455.212 tỷ đồng. Trong đó vốn nhà nước trung ương là 39.632 tỷ đồng và địa phương là 156.700 tỷ đồng. Ngoài ra, nguồn vốn còn đến từ huy động các nguồn khác như: Vốn lồng ghép từ các chương trình mục tiêu quốc gia khác: khoảng 224.080 tỷ đồng; Vốn tín dụng (dư nợ cho vay) khoảng 1.790.000 tỷ đồng; Vốn từ doanh nghiệp khoảng 105.500 tỷ đồng; Đóng góp tự nguyện của người dân và cộng đồng khoảng 139.300 tỷ đồng. 

Theo Bộ Tài chính, ngân sách được ưu tiên đầu tư vào các hạng mục thiết yếu như giao thông, thủy lợi, điện, y tế, giáo dục và môi trường.

Giai đoạn 2021-2025, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội tiếp tục là nhiệm vụ then chốt, tạo nền tảng để triển khai hiệu quả các mục tiêu xây dựng NTM bền vững. Nhiều địa phương đã lồng ghép nguồn vốn, đặc biệt là vốn đầu tư công trung hạn, nhằm ưu tiên hoàn thiện các công trình hạ tầng thiết yếu theo hướng đồng bộ, hiện đại và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hạ tầng giao thông có bước phát triển mạnh mẽ: nhiều tỉnh như Hải Phòng, Nam Định, Bà Rịa - Vũng Tàu đã hoàn thành nhựa hóa, bê tông hóa 100% đường trục xã, liên xã, giúp cải thiện kết nối liên xã - liên vùng, hỗ trợ phát triển nông nghiệp hàng hóa và thu hút đầu tư về nông thôn.  

Cùng với giao thông, hạ tầng thủy lợi được nâng cấp trọng điểm tại những vùng chịu hạn hán, xâm nhập mặn như Long An, góp phần điều tiết nước và hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu cây trồng linh hoạt. Hệ thống điện lưới quốc gia tiếp tục được mở rộng, giúp tỷ lệ hộ dân nông thôn sử dụng điện đạt hơn 99,7%.

Hạ tầng y tế, giáo dục, văn hóa - thể thao cũng được đầu tư đồng bộ, đáp ứng nhu cầu thiết yếu và nâng cao chất lượng đời sống tinh thần người dân. Đặc biệt, việc triển khai các mô hình “tổ công nghệ số cộng đồng” và phủ sóng internet 100% xã tại nhiều địa phương như Yên Bái, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Đồng Tháp đã tạo bước tiến quan trọng thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và thành thị.

Một điểm nhấn đáng chú ý là sự phát triển của hạ tầng thương mại và logistics nông nghiệp. Nhiều xã ở Hải Dương, Hòa Bình đã hình thành các điểm thu mua, sơ chế, bảo quản nông sản, giúp kết nối sản xuất với thị trường, giảm tổn thất, tăng giá trị gia tăng cho nông sản.

Dù vậy, một số địa phương vẫn gặp khó khăn trong huy động vốn cho các công trình hạ tầng quy mô lớn, đặc biệt là các dự án liên vùng. Một số lĩnh vực như giao thông nội đồng, trạm bơm, kho lạnh, trung tâm logistics… còn thiếu đầu tư, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị.

Tổng thể, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2025 đã có nhiều kết quả nổi bật, đóng vai trò làm “đòn bẩy” thúc đẩy sản xuất, nâng cao đời sống người dân. Cụ thể, đến hết tháng 6/2025, đã có:

- 87,3% số xã đạt tiêu chí 02 về Giao thông (tăng 6,3% so với cuối năm 2021);

- 98,1% số xã đạt tiêu chí 03 về Thủy lợi và phòng, chống thiên tai (tăng 1,6% so với cuối năm 2021);

- 96,5% số xã đạt tiêu chí 04 về Điện (tăng 1,7% so với cuối năm 2021);

- 87,5% số xã đạt tiêu chí 05 về Trường học (tăng 7,3% so với cuối năm 2021); 

- 85,7% số xã đạt tiêu chí 06 về Cơ sở vật chất văn hóa (tăng 4,8% so với cuối năm 2021);

- 97% số xã đạt tiêu chí 07 về Cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn (tăng 1,6% so với cuối năm 2021);

- 97% số xã đạt tiêu chí 08 về Thông tin và Truyền thông (tăng 1,6% so với cuối năm 2021);

- 88,4% số xã đạt tiêu chí 09 về Nhà ở dân cư (tăng 3,5% với cuối năm 2021)...