TCDN - Hàng loạt xe tải lớn nối đuôi nhau chở đất từ dự án thi công một tuyến đường không đến các điểm đã được chỉ định theo giấy phép, gây nguy cơ thất thoát tài nguyên và thuế cho nhà nước.

Từ cuối tháng 6/2025, trên tuyến đường Hồ Chí Minh, hàng trăm chuyến xe ben trọng tải lớn hoạt động rầm rộ cả ngày lẫn đêm. Những xe này được cho là đang vận chuyển đất dôi dư tận thu từ quá trình thi công tuyến đường.

Theo giấy phép được cấp, khối lượng đất khai thác bao gồm đất san lấp và đất sét làm gạch, với tổng sản lượng lên tới hơn 324.000 m³. Đáng chú ý, giấy phép nêu rõ từng điểm tiếp nhận khối lượng đất, bao gồm các nhà máy sản xuất gạch và các dự án xây dựng cụ thể.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, nhiều xe tải thay vì di chuyển đến các địa điểm được chỉ định lại có lộ trình bất thường. Một phần đất được đưa về các nhà máy xi măng tại Ninh Bình và Hòa Bình – những nơi không nằm trong danh sách được phép tiếp nhận theo quy định. Ngoài ra, nhiều chuyến xe cũng được ghi nhận chở đất đổ tại các công trình xây dựng ở Hà Nội và các địa bàn lân cận.

Việc tài nguyên khoáng sản không đến đúng nơi tiêu thụ như đã đăng ký đặt ra nghi vấn về việc sử dụng sai mục đích. Trong khi đó, các nhà máy nhận đất lại là đơn vị tiêu thụ vật liệu cho ngành xi măng – lĩnh vực vốn có nhu cầu lớn về đất sét và các loại phụ gia khoáng sản.

Vấn đề đặt ra là liệu các nghĩa vụ thuế, hóa đơn, truy xuất nguồn gốc khoáng sản có được thực hiện đúng quy định hay không khi tài nguyên không được tiêu thụ theo đúng điểm đến đã cấp phép. Đồng thời, sự lỏng lẻo trong quản lý giám sát, cả từ phía chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng, đang tạo ra lỗ hổng cho việc lợi dụng dự án để khai thác, kinh doanh tài nguyên trái phép.

Theo Điều 64 Luật Khoáng sản, đất được đào đắp để san lấp có thể thuộc trường hợp khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng và phải đăng ký, nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản.

Trong trường hợp này, khai thác đất (được coi là khoáng sản làm vật liệu xây dựng) phải nộp tiền phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản theo Nghị định số 27/2023/NĐ-CP ngày 31/5/2023 của Chính phủ quy định phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản; đồng thời phải nộp thuế tài nguyên theo Luật Thuế tài nguyên.

Theo nghị định 27/2023/NĐ-CP, mức thu phí bảo vệ môi trường đối với đất khai thác để san lấp, xây dựng công trình: mức thu từ 1.000 – 2.000 đồng/m³, tùy địa phương.

Đồng thời, theo Luật Thuế tài nguyên 2009 và Nghị quyết 1084/2015/UBTVQH, đất khai thác để san lấp, xây dựng công trình thuộc đối tượng chịu thuế. Mức thuế suất: từ 3% đến 10%, tùy loại đất và địa phương. Giá tính thuế: giá bán chưa VAT, không thấp hơn giá do UBND tỉnh quy định. Sản lượng tính thuế: sản lượng khai thác thực tế hoặc theo định mức.

Việc tận thu đất dôi dư trong quá trình thi công các công trình là chủ trương đúng nhằm tránh lãng phí tài nguyên và tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, nếu không được kiểm soát chặt chẽ, việc này có thể trở thành kẽ hở cho hành vi vi phạm pháp luật, gây thất thoát tài nguyên, thiệt hại cho ngân sách và ảnh hưởng tới môi trường cũng như trật tự giao thông địa phương.