TCDN - Cho vay dự án đầu tư là một trong những hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại mang lại lợi nhuận cao, chiếm tỷ trọng rất lớn trong cơ cấu thu nhập của ngân hàng, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Tóm tắt

Cho vay nói chung và cho vay đầu tư nói riêng là một trong những hoạt động mang lại lợi nhuận lớn nhất cho ngân hàng thương mại. Để có thể cho khách hàng vay vốn, ngân hàng phải thực hiện quá trình thẩm định dự án về quy mô, mức rủi ro, thu hồi vốn, tài sản thế chấp... Việc thẩm định dự án đầu tư trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại là khâu quan trọng giúp ngân hàng bảo toàn nguồn vốn cho vay, sinh lời, từ đó ngân hàng tồn tại và phát triển vững chắc.

I. Đặt vấn đề

Ngân hàng thương mại có chức năng trung gian tín dụng. Đây là chức năng quan trọng nhất của ngân hàng thương mại. Khi thực hiện chức năng trung gian tín dụng, ngân hàng thương mại đóng vai trò như là cầu nối giữa đơn vị thặng dư và đơn vị thâm hụt trong nền kinh tế. Với chức năng này, ngân hàng thương mại vừa đóng vai trò nhận tiền gửi, vừa đóng vai trò là người cho vay và hưởng lợi nhuận là khoản chênh lệch giữa lãi suất nhận gửi và lãi suất cho vay và góp phần tạo lợi ích cho tất cả các bên tham gia: người gửi tiền và người đi vay... Nhận tiền gửi và cho vay luôn là hoạt động quan trọng nhất của ngân hàng thương mại, nó mang đến lợi nhuận lớn nhất cho ngân hàng thương mại.

Cho vay dự án đầu tư là một trong những hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại mang lại lợi nhuận cao, chiếm tỷ trọng rất lớn trong cơ cấu thu nhập của ngân hàng, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Vì vậy, trước mỗi dự án đầu tư, ngân hàng đều phải thẩm định xem dự án có khả thi không, doanh nghiệp có khả năng hoàn vốn, thu lợi nhuận không, và nhất là có khả năng trả nợ, lãi cho ngân hàng không. Thẩm định dự án đầu tư là bước đầu tiên và quan trọng nhất để đảm bảo rằng khoản cho vay đạt được ba tiêu chí cơ bản: lợi nhuận - an toàn - lành mạnh.

Do vậy, nâng cao chất lượng công tác thẩm định dự án đầu tư là một trong những công tác quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, giảm thiểu tổn thất có thể xảy ra cho các ngân hàng thương mại.

II. Quá trình thẩm định dự án đầu tư tại ngân hàng

1. Khái niệm về thẩm định dự án

Theo nghĩa rộng dự án đầu tư là tập hợp các hoạt động kinh tế đặc thù với những mục tiêu, phương pháp và phương tiện để đạt được trạng thái mong muốn.

Về nội dung, dự án đầu tư là tổng thể các hoạt động dự kiến với các nguồn lực và chi phí cần thiết, được bố trí theo một kế hoạch chặt chẽ với lịch thời gian và địa điểm xác định để tạo mới, mở rộng hoặc cải tạo những đối tượng nhất định nhằm thực hiện mục tiêu lợi nhuận hoặc những mục tiêu kinh tế xã hội nhất định.

Trong hoạt động thẩm định cho vay của ngân hàng dự án đầu tư là một tập hợp những đề xuất về việc bỏ vốn để tạo mới, mở rộng hoặc cải tạo những đối tượng nhất định nhằm đạt được sự tăng trưởng về số lượng, cải tiến hoặc nâng cao chất lượng của sản phẩm hay dịch vụ nào đó trong một khoảng thời gian xác định.

2. Mục đích và sự cần thiết thẩm định dự án đầu tư tại ngân hàng thương mại

Ngân hàng thẩm định các dự án đầu tư nhằm: (1) Rút ra các kết luận chính xác về tính khả thi, khả năng trả nợ và những rủi ro có thể xảy ra của dự án để đưa ra các quyết định cho vay hoặc từ chối cho vay: (2) Làm cơ sở tham gia góp ý cho chủ đầu tư; (3) Làm cơ sở xác định giá trị cho vay, thời gian cho vay, dự kiến tiến độ giải ngân, mức độ thu nợ hợp lý tạo điều kiện cho khách hàng hoạt động thuận lợi.

3. Quy trình và nội dung thẩm định dự án đầu tư

3.1. Quy trình thẩm định dự án cho vay

Quy trình thẩm định dự án đầu tư thông thường ở các ngân hàng thương mại được tiến hành theo trình tự như sau: (1) Tiếp nhận hồ sơ, “cán bộ tín dụng tiếp nhân dự án từ chủ đầu tư, yêu cầu chủ đầu tư phải cung cấp đầy đủ các hồ sơ về chủ đầu tư, về dự án, về tài sản đảm bảo và các giấy tờ khác có liên quan”; (2) Thực hiện đánh giá, “thẩm định dự án, cán bộ tín dụng căn cứ vào hồ sơ về dự án mà chủ đầu tư cung cấp và thu thập thêm thông tin để thực hiện thẩm định dự án theo các tiêu chí thẩm định, lập báo cáo thẩm định trình lãnh đạo thuộc khối tín dụng phê duyệt”; (3) Lập báo cáo thẩm định dự án, “cán bộ thẩm định thực hiện tái thẩm định dự án, lập báo cáo thẩm định trình lãnh đạo phụ trách công tác thẩm định/quản lý rủi ro”; (4) Quyết định phê duyệt dự án, “Cấp có thẩm quyền ra quyết định phê duyệt cấp tín dụng cho dự án hay không dựa trên báo cáo thẩm định”.

3.2. Nội dung thẩm định

- Thẩm định khách hàng vay vốn: Ngân hàng sẽ thẩm định năng lực pháp lý theo quy định của người vay; khách hàng có thuộc “Đối tượng được vay vốn” theo qui cụ thể của các chế độ, thể lệ cho vay hay không?

Thẩm định tính cách và uy tín của khách hàng nhằm mục đích hạn chế đến mức thấp nhất các rủi ro do chủ quan của khách hàng gây nên như: rủi ro về đạo đức, rủi ro về thiếu năng lực, trình độ, kinh nghiệm, khả năng thích ứng với thị trường. Đề phòng, phát hiện những âm mưu lừa đảo ngay từ ban đầu của một số khách hàng.

Thẩm định năng lực tài chính của khách hàng nhằm xác định sứ mệnh tài chính, khả năng độc lập, tự chủ tài chính trong kinh doanh, khả năng thanh toán và hoàn trả nợ của người vay.

- Thẩm định sự cần thiết của dự án đầu tư: Khi xem xét thẩm định dự án đầu tư cán bộ tín dụng phải xem xét mục tiêu của dự án có phù hợp và đáp ứng những nhu cầu đặt ra của ngành, địa phương và của cả nước hay không. Có hai vấn đề chính cần xem xét là lợi ích về mặt kinh tế và lợi ích về mặt xã hội. Ngân hàng cần xem xét về sự phù hợp về phạm vi hoạt động, quy mô đầu tư với sự quy hoạch phát triển của ngành và lãnh thổ.

- Thẩm định về mặt kỹ thuật của dự án đầu tư là việc kiểm tra, phân tích các yếu tố kỹ thuật và công nghệ của dự án để bảo đảm tính khả thi của dự án. Đây là bước khá phức tạp trong công tác thẩm định dự án, đối với những dự án đòi hỏi công nghệ hiện đại cần phải có sư tư vấn của các chuyên gia kỹ thuật.

Tại bước thẩm định này cần phải thẩm định về quy mô, công nghệ và thiết bị của dự án; thẩm định việc cung cấp nguyên vật liệu và các yếu tố đầu vào khác; thẩm định địa điểm xây dựng dự án; thẩm định về tổ chức quản lý, thực hiện dự án.

- Thẩm định về mặt tài chính của dự án đầu tư đó là đánh giá tính toán về tổng vốn đầu tư và cơ cấu vốn. Tổng vốn đầu tư là toàn bộ số tiền cần thiết để xây dựng và đưa dự án đi vào hoạt động, tổng vốn đầu tư là toàn bộ chi phí cần thiết để xây dựng công trình của dự án.

Thẩm định về nguồn vốn đầu tư: thông thường ngoài các nguồn vốn tự có thì dự án còn sử dụng nguồn vốn vay của ngân hàng, vốn ngân sách cấp, vốn góp cổ phần, vốn liên doanh, vốn huy động từ nguồn khác. Thẩm định về chi phí và lợi nhuận; các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng vốn.

- Thẩm định về mặt kinh tế xã hội: Dự án đầu tư không những mang lại lợi ích kinh tế cho chủ đầu tư mà còn mang lại lợi ích kinh tế xã hội về một mặt nào đó. Ngoài việc tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế quốc dân nói chung, dự án đầu tư còn tạo ra các lợi ích cụ thể về mặt sau: đóng góp ngân sách quốc gia; tạo việc làm cho người lao động; sử dụng nguyên vật liệu trong nước; phát triển kinh tế - xã hội địa phương có dự án...

- Thẩm định về môi trường xã hội: Hiện nay, tiêu chuẩn về môi trường ở các nước đang phát triển quy định rất khắt khe, buộc các nhà kinh doanh phải chi phí những khoản tiền rất lớn để chống ô nhiễm. Vì vậy, khi thẩm định cũng cần chú ý vấn đề này, tránh tình trạng dự án khi đi vào hoạt động phải ngừng lại vì vấn đề ô nhiễm môi trường dẫn tới việc thu hồi vốn đầu tư của ngân hàng sẽ gặp nhiều khó khăn.

- Thẩm định khả năng trả nợ và tài sản đảm bảo của dự án

Khả năng trả nợ phải căn cứ vào kế hoạch sản xuất-kinh doanh, tài chính của khách hàng, cán bộ tín dụng lập bảng cân đối các nguồn thu, chi tài chính tổng hợp của khách hàng trong một thời gian nhất định. Tính ra số chênh lệch nguồn thu vào và chi ra. Căn cứ vào số chênh lệch này để xác định nguồn trả nợ trung dài hạn. Các nguồn tiền để trả nợ hàng năm.

Bên cạnh đó, thẩm định các tài sản dùng để thế chấp, cầm cố bảo lãnh phải dễ bán, giá trị thu được thực tế phải bù đắp được dư nợ gốc, nợ lãi và các loại thuế theo quy định.

4. Nhân tố ảnh hưởng đến công tác thẩm định dự án đầu tư

Trong thời gian gần đây, tại một số ngân hàng xuất hiện tình trạng cán bộ, nhân viên “nới tay” cho dự án đầu tư để thuận lợi trong việc cho vay và cán bộ, nhân viên được nhận về một phần hoa hồng. Điều đó ảnh hưởng tới nguồn vốn của ngân hàng và nguy cơ trở thành nợ xấu.

Theo đó, việc thẩm định dự án đầu tư để cho vay phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Thứ nhất, yếu tố con người, đóng vai trò quan trọng mang tính chất quyết định đến chất lượng thẩm định tài chính dự án nói riêng và chất lượng thẩm định dự án nói chung. Kết quả thẩm định tài chính dự án là kết quả của quá trình đánh giá dự án về mặt tài chính theo nhận định chủ quan của con người bởi vì con người là chủ thể trực tiếp tổ chức và thực hiện hoạt động tài chính theo phương pháp và kỹ thuật của mình.

Thứ hai, yếu tố thông tin. Trong thời đại bùng nổ thông tin như hiện nay, việc thu thập những thông tin về khách hàng phục vụ cho quá trình thẩm định không phải là vấn đề khó khăn mà làm sao để các nguồn thông tin thu thập được phải đảm bảo đầy đủ, chính xác, kịp thời. Việc lấy số liệu, thông tin ở đâu với số lượng bao nhiêu phải được cân nhắc thận trọng trước khi tiến hành phân tích, đánh giá dự án. Trên cơ sở các thông tin đã thu thập được thì việc lựa chọn phương pháp thẩm định thông tin cũng rất quan trọng để tránh được các rủi ro.

Thứ ba, hệ thống trang thiết bị phục vụ cho quá trình thẩm định sẽ giúp cho công tác thẩm định tài chính dự án của các ngân hàng thương mại diễn ra thuận lợi hơn, với việc tính toán các chỉ tiêu được nhanh chóng, chính xác chỉ trong tích tắc rút ngắn thời gian thẩm định dự án…

Thứ tư, công tác thẩm định cần phải có liên kết chặt chẽ với nhau phải có một sự phân công, sắp xếp; quy định quyền hạn và trách nhiệm của các cá nhân, bộ phận tham gia thẩm định, trình tự tiến hành cũng như mối liên hệ giữa các cá nhân và các bộ phận trong quá trình thực hiện. Đồng thời, ngân hàng phải có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ quá trình thẩm định đối với từng cá nhân và bộ phận thẩm định.

III. Một số đề xuất nâng cao công tác thẩm định dự án

Để kinh tế phát triển được cần phải có nguồn vốn và huy động được nguồn vốn. Ngân hàng là cầu nối hiệu quả trong việc huy động vốn, nhưng để vốn phát huy tác dụng một cách triệt để thì vai trò của bộ phận trung gian trung chuyển vốn là ngân hàng phải làm cho vốn đi vào chỗ cần chỗ trũng. Vì vậy thẩm định dự án cho vay vốn là rất quan trọng, kể cả phương pháp và giải pháp để thực hiện việc thẩm định, nếu như thẩm định vốn không chắc chắn hiệu quả thì vốn sẽ gây ra sự bất ổn cho nền kinh tế, mà bắt nguồn là từ sự bất ổn của ngân hàng, dẫn đến sự xáo trộn trong các thành phần kinh tế.

Để nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư tác giả đề xuất một số vấn đề:

Cải thiện của Nhà nước về cơ chế chính sách. Các cơ quan hữu quan nên xây dựng một hành trang pháp lý đồng nhất về ngân hàng, cũng như Luật Doanh nghiệp, các chính sách của các địa phương. Các chi nhánh ngân hàng ở các địa phương phải nắm rõ các cơ chế chính sách ở địa phương đó, cũng như các thông lệ ở địa phương đó.

Hoàn thiện hệ thống cung cấp thông tin về thẩm định dự án. Cụ thể như cơ chế nghiệp vụ thông tin tín dụng nhằm nâng cao hiệu quả của thông tin tín dụng để cung cấp thông tin phòng ngừa rủi ro góp phần đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng. Ngân hàng nên đa dạng nguồn cung cấp thông tin và đưa các phương pháp thu thập thông tin hiện đại vào phục vụ công tác thẩm định qua các xa lộ thông tin. Bước đầu có thể xây dựng ngân hàng thông tin chung giữa các cán bộ thẩm định, liên kết với các ngân hàng khác để tìm hiểu các thông tin chung về khách hàng nếu khách hàng quan hệ với nhiều ngân hàng.

Nâng cao trình độ nhân sự. Con người là yếu tố trung tâm, muốn cho hoạt động kinh doanh của ngân hàng ngày càng được mở rộng thì cần phải có đội ngũ cán bộ ngân hàng có tâm huyết, có tinh thần trách nhiệm cao và phải có kiến thức chuyên môn. Do đó các giải pháp về nhân sự giữ một vai trò cốt yếu. Ngân hàng cần lựa chọn cán bộ có năng lực, có trình độ chuyên môn và đạo đức.

Đặc biệt, cán bộ thẩm định dự án đóng vai trò điều phối giải quyết thông tin về khách hàng và quyết định cho vay vốn hay không. Vì vậy cần phải cần thường xuyên phổ cập các văn bản luật, chế độ, chính sách mới của nhà nước và các bộ quản lý ngành cho hệ thống các cán bộ nghiệp vụ, thẩm định ngân hàng.

Tăng cường kiểm tra hướng dẫn nghiệp vụ thẩm định dự án đối với các cán bộ thẩm định. Tổ chức các buổi trao đổi chuyên môn nghiệp vụ chuyên môn trong các phòng hoặc giữa các phòng thẩm định của các chi nhánh lớn, đồng thời tạo điều kiện cho các cán bộ thẩm định tham dự các khoá đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ trong và ngoài ngành, nhằm nâng cao trình độ, năng lực của tất cả cán bộ trong phòng.

Tăng cường công tác quản lý rủi ro và kiểm tra kiểm soát nội bộ. Việc kiểm soát và quản trị rủi ro tốt giúp ngân hàng giảm thiểu được những rủi ro khách quan lẫn chủ quan. Vì vậy, để tăng cường công tác quản lý rủi ro và kiểm tra kiểm soát nội bộ trong cho vay doanh nghiệp các ngân hàng thương mại cần định kỳ hàng ngày kiểm tra các khoản nợ đến hạn, nợ quá hạn để kịp thời xử lý; Tuân thủ những quy định trong phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro; Chủ động phân loại nợ theo tính chất và khả năng thu hồi của khoản vay, có nguy cơ gây ra rủi ro tiềm ẩn cho ngân hàng; Thành lập các tổ chuyên biệt xử lý nợ quá hạn, cảnh báo nợ có khả năng chuyển nợ quá hạn, nợ xấu để có các biện pháp phù hợp. Trên cơ sở đó các cán bộ quản lý phải lập kế hoạch lộ trình xử lý nợ hàng tháng, quý, năm…

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Nguyễn Thị Gấm (2018), Quản trị rủi ro tín dụng đối với doanh nghiệp tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân;

2. TS Nguyễn Đức Thắng (2009) Nâng cao chất lượng thẩm định dự án đầu tư của ngân hàng thương mại, NXB Chính trị Quốc gia

3. Thẩm định dự án trong ngân hàng thương mại: Kinh nghiệm từ Techcombank, Tạp chí Tài chính số 3 - 2014

4. Ngân hàng thắt chặt khâu thẩm định -http://cafef.vn;

5. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: http://www.sbv.gov.vn;

ThS. Phạm Văn Huy

Phòng QLĐT - Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội