TCDN - Với sự vào cuộc đồng bộ, linh hoạt và sáng tạo, ngành tài chính không chỉ góp phần hiện thực hóa mục tiêu hiện đại hóa nông thôn, mà còn khẳng định vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội đất nước theo hướng bao trùm và bền vững.

Trong hơn một thập kỷ qua, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một trong những chính sách trọng tâm của Đảng và Nhà nước nhằm phát triển toàn diện khu vực nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân.

Để thực hiện thành công chương trình này, nguồn lực tài chính đóng vai trò then chốt, trong đó ngành tài chính giữ vị trí trung tâm trong việc huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả các nguồn vốn – từ ngân sách nhà nước, vốn tín dụng, đến các nguồn xã hội hóa.

“Trụ cột” trong huy động và quản lý nguồn vốn

Theo báo cáo của Chính phủ, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, năm 2024, các địa phương đã được giao 9.660,44 tỷ đồng vốn ngân sách trung ương để triển khai chương trình, bao gồm 7.820 tỷ đồng vốn đầu tư phát triển (trong đó, vốn trong nước là 7.000 tỷ đồng, vốn nước ngoài là 820 tỷ đồng), 1.840,44 tỷ đồng vốn sự nghiệp.

Theo số liệu tổng hợp của Bộ Tài chính, đến hết tháng 7/2024, các địa phương đã cơ bản hoàn thành công tác phân bổ 1.840,44 tỷ đồng vốn sự nghiệp và 7.000 tỷ đồng vốn đầu tư phát triển (nguồn vốn trong nước), còn 3/16 tỉnh là Hà Tĩnh, Kon Tum, Bình Phước chưa phân bổ hết vốn đầu tư phát triển (nguồn vốn nước ngoài) thực hiện Chương trình đầu tư phát triển mạng lưới y tế cơ sở vùng khó khăn.

Đối với 369,56 tỷ đồng kinh phí chi thường xuyên năm 2024 dự kiến giao các bộ, ngành trung ương, đã được Quốc hội thông qua tổng vốn tại Nghị quyết số 105/2023/QH15 về phân bổ ngân sách trung ương năm 2024; hiện nay, Bộ Tài chính đang hoàn thiện thủ tục thẩm định, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét, trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định giao chi tiết cho các bộ, ngành trung ương để thực hiện.

Như vậy, tổng vốn ngân sách trung ương giao thực hiện trong giai đoạn 2021-2024 là 32.265 tỷ đồng (đạt 77,4% so với kế hoạch vốn giai đoạn 2021-2025 được cấp có thẩm quyền thông báo).

Trong số này, vốn đầu tư phát triển là 24.845 tỷ đồng (gồm 23.000 tỷ đồng vốn trong nước và 1.845 tỷ đồng vốn nước ngoài), kinh phí sự nghiệp là 7.420 tỷ đồng.

Lũy kế đến hết tháng 6/2024, cả nước huy động được trên 2,8 triệu tỷ đồng đầu tư thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, trong đó, vốn ngân sách Nhà nước đã bố trí trực tiếp cho chương trình khoảng 297.459 tỷ đồng (10,5%).

Ngay từ khi Chương trình xây dựng NTM được triển khai, ngành tài chính đã chủ động tham mưu cơ chế tài chính phù hợp, đảm bảo vừa khuyến khích địa phương chủ động, vừa tạo điều kiện huy động đa dạng nguồn lực. Nguồn vốn cho xây dựng NTM không chỉ dựa vào ngân sách nhà nước mà còn bao gồm vốn tín dụng, vốn doanh nghiệp, đóng góp của người dân, cũng như các khoản hỗ trợ quốc tế.

Ngành tài chính đã tham mưu Chính phủ ban hành cơ chế lồng ghép các nguồn vốn giữa các chương trình mục tiêu quốc gia, giúp sử dụng hiệu quả, tránh trùng lặp, thất thoát. Nhiều địa phương đã vận dụng sáng tạo, huy động được hàng nghìn tỷ đồng ngoài ngân sách, góp phần giảm gánh nặng cho ngân sách trung ương.

Bộ Tài chính và các Sở Tài chính địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phân cấp nguồn lực tài chính. Thay vì cơ chế “xin – cho”, nhiều địa phương đã được giao quyền chủ động trong quyết định danh mục, mức đầu tư các công trình nông thôn mới, qua đó phát huy tính sáng tạo, linh hoạt phù hợp với đặc thù từng vùng.

Nguồn vốn từ ngân sách nhà nước (NSNN) là nền tảng, đóng vai trò “vốn mồi” để thu hút các nguồn lực khác. Ngành tài chính đã điều hành ngân sách theo hướng ưu tiên cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn; đồng thời đảm bảo kỷ luật tài chính, minh bạch trong quản lý và chi tiêu.

Từ năm 2010 đến nay, tổng nguồn vốn NSNN bố trí thực hiện chương trình NTM lên đến hàng trăm nghìn tỷ đồng. Bộ Tài chính đã hướng dẫn các địa phương sử dụng nguồn vốn tập trung, đúng mục tiêu, ưu tiên cho hạ tầng thiết yếu như giao thông nông thôn, trường học, trạm y tế, hệ thống nước sạch, điện, nhà văn hóa…

Cùng với đó, ngành tài chính đã đẩy mạnh phân cấp nguồn thu – chi giữa trung ương và địa phương, giúp chính quyền cơ sở chủ động cân đối, bố trí nguồn lực thực hiện chương trình. Cơ chế này góp phần giảm thủ tục, nâng cao hiệu quả quản lý và tăng tính trách nhiệm của chính quyền cơ sở trong sử dụng vốn.

Bên cạnh NSNN, vốn tín dụng là kênh quan trọng thúc đẩy phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn. Ngành tài chính đã phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng xây dựng cơ chế tín dụng ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp và người dân đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn.

Nhiều chính sách hỗ trợ tín dụng đã phát huy hiệu quả như: cho vay ưu đãi đối với hộ sản xuất, kinh doanh ở nông thôn; cho vay theo chuỗi giá trị nông sản; tín dụng phục vụ xây dựng hạ tầng nông thôn…

Đặc biệt, ngành tài chính đã góp phần hình thành cơ chế bảo lãnh tín dụng, hỗ trợ lãi suất, giúp doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã, hộ nông dân tiếp cận vốn thuận lợi hơn. Những chính sách này không chỉ giúp người dân đầu tư mở rộng sản xuất, mà còn góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng bền vững, hiện đại.

Một điểm sáng trong cơ chế huy động vốn cho xây dựng NTM là việc ngành tài chính khuyến khích xã hội hóa đầu tư, thu hút doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân cùng tham gia. Cơ chế chính sách về đối tác công – tư (PPP) trong hạ tầng nông thôn được hoàn thiện, mở ra hướng đi mới trong việc đầu tư giao thông, điện, nước, xử lý môi trường, và các dịch vụ công ở nông thôn.

Theo thống kê, tỷ lệ vốn xã hội hóa trong tổng nguồn lực xây dựng NTM đã chiếm khoảng 50% ở nhiều địa phương. Các doanh nghiệp không chỉ đầu tư vào hạ tầng mà còn đóng vai trò đầu tàu trong phát triển vùng nguyên liệu, liên kết sản xuất – tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.

Bộ Tài chính cũng đã ban hành các chính sách ưu đãi thuế, phí, lệ phí để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư về nông thôn; đồng thời hướng dẫn các địa phương công khai, minh bạch thông tin tài chính, tạo niềm tin cho nhà đầu tư và người dân.

Tập trung tháo gỡ một số vướng mắc

Việc thực hiện Chương trình năm 2024 còn một số vướng mắc liên quan đến nguồn vốn.

Cụ thể, để đảm bảo không trùng lặp, chồng chéo nguồn vốn ngân sách trung ương phân bổ cho các địa phương thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia theo quy định, các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo thực hiện các chỉ tiêu, tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới phải thông qua nguồn vốn ngân sách trung ương bố trí thực hiện các dự án, tiểu dự án thành phần của hai chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, và giảm nghèo bền vững, cụ thể là đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế-xã hội (giao thông, thủy lợi, điện, cơ sở vật chất văn hóa, cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn, nhà ở dân cư), phát triển sản xuất, đào tạo nghề cho lao động nông thôn, phát triển y tế, giáo dục.

Đối với các chỉ tiêu, tiêu chí nông thôn mới không thuộc nội dung hỗ trợ của hai chương trình mục tiêu quốc gia còn lại (quy hoạch, môi trường, văn hóa, hệ thống chính trị...) thì hiện nay, các tỉnh phải chủ động bố trí vốn ngân sách địa phương, lồng ghép nguồn vốn của các chương trình dự án khác, cũng như huy động các nguồn lực hợp pháp để thực hiện.

Đây là khó khăn rất lớn đối với các địa phương có số lượng xã đặc biệt khó khăn, huyện nghèo lớn như Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Sơn La, Điện Biên, Kon Tum..., không thể cân đối, bố trí đủ vốn ngân sách địa phương, cũng như huy động các nguồn lực khác để thực hiện.

“Một số địa phương còn chưa chủ động thực hiện công tác chuẩn bị đầu tư; công tác lập kế hoạch hằng năm còn chưa phù hợp với tình hình thực tế dẫn tới trong quá trình thực hiện phải trình cấp có thẩm quyền điều chỉnh, sửa đổi nhiều lần, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn được giao, nhất là kinh phí sự nghiệp” - Chính phủ cho hay.

Đến nay, kinh phí sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới năm 2024 chưa được cấp có thẩm quyền quyết định phân bổ, giao các bộ, ngành trung ương thực hiện nên ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ triển khai các nhiệm vụ, nhất là các nhiệm vụ thuộc Chương trình công tác năm 2024 của Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025./.

Bước sang giai đoạn 2025–2030, chương trình xây dựng NTM hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu quả và bền vững. Ngành tài chính sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ chế huy động và phân bổ nguồn lực linh hoạt, ưu tiên hỗ trợ các vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn ở nông thôn.