TCDN - Thông qua việc tổng hợp các nghiên cứu và thực tiễn, bài báo đề xuất một số định hướng giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao hiệu quả quản trị và khả năng cạnh tranh trong kỷ nguyên số. Bài viết nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện, góp phần định hình tư duy quản trị hiện đại cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp.

Tóm tắt

Bài báo "Xu hướng mới trong quản trị doanh nghiệp thời đại số" phân tích những thay đổi mang tính bước ngoặt trong phương thức quản trị doanh nghiệp dưới tác động của công nghệ số và chuyển đổi số toàn cầu. Các xu hướng nổi bật bao gồm quản trị dựa trên dữ liệu lớn (big data), trí tuệ nhân tạo (AI), mô hình tổ chức linh hoạt (agile), quản trị từ xa, và văn hóa doanh nghiệp số. Bài viết cũng nhấn mạnh vai trò ngày càng tăng của lãnh đạo kỹ thuật số (digital leadership) và năng lực thích ứng với môi trường kinh doanh liên tục biến động. Thông qua việc tổng hợp các nghiên cứu và thực tiễn trong và ngoài nước, bài báo đề xuất một số định hướng chiến lược giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao hiệu quả quản trị và khả năng cạnh tranh trong kỷ nguyên số. Bài viết nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện, góp phần định hình tư duy quản trị hiện đại cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp.

1. Nội dung nghiên cứu

1.1 Chuyển đổi số và tác động đến quản trị doanh nghiệp

Chuyển đổi số (Digital Transformation) đang trở thành một xu thế tất yếu trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số. Đây là quá trình tích hợp toàn diện các công nghệ kỹ thuật số vào mọi mặt hoạt động của doanh nghiệp, từ quản lý, sản xuất, kinh doanh đến chăm sóc khách hàng và quản trị nguồn nhân lực. Mục tiêu của chuyển đổi số không chỉ dừng lại ở việc tối ưu hóa quy trình vận hành, mà còn nhằm tạo ra giá trị mới, nâng cao hiệu quả hoạt động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và cải thiện trải nghiệm khách hàng một cách toàn diện.

Theo quan điểm của Westerman, Bonnet và McAfee (2014), chuyển đổi số không đơn thuần là việc áp dụng công nghệ để số hóa các quy trình hiện hữu. Thay vào đó, đó là một sự thay đổi mang tính chiến lược, toàn diện và sâu rộng, bao gồm cả việc điều chỉnh mô hình kinh doanh, tái cấu trúc tổ chức và xây dựng một văn hóa doanh nghiệp mới linh hoạt, sáng tạo và thích ứng nhanh với biến động thị trường. Điều này đòi hỏi ban lãnh đạo doanh nghiệp phải có tư duy đổi mới và khả năng dẫn dắt sự thay đổi một cách quyết liệt.

Trong lĩnh vực quản trị doanh nghiệp, chuyển đổi số đặt ra yêu cầu cấp thiết phải thay đổi từ mô hình quản trị truyền thống vốn dựa trên cấu trúc phân cấp cứng nhắc, sang mô hình quản trị linh hoạt, minh bạch và dữ liệu hóa. Sự hỗ trợ của công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (Cloud Computing), và Internet vạn vật (IoT) đã giúp các nhà quản trị có khả năng đưa ra quyết định nhanh chóng, chính xác và dựa trên dữ liệu thực tế thay vì kinh nghiệm chủ quan. Điều này đồng thời mở ra cơ hội mới trong việc tối ưu hóa nguồn lực, giảm chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Tại Việt Nam, chuyển đổi số đã trở thành một nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển doanh nghiệp quốc gia. Khảo sát do Bộ Thông tin và Truyền thông công bố năm 2023 cho thấy, hơn 70% doanh nghiệp trong nước đã nhận thức rõ tầm quan trọng của chuyển đổi số trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy rằng chỉ khoảng 30% doanh nghiệp triển khai thành công các chiến lược chuyển đổi một cách toàn diện. Nguyên nhân chủ yếu là do các rào cản về tài chính, hạn chế về nguồn nhân lực chất lượng cao, cũng như khó khăn trong việc lựa chọn và ứng dụng công nghệ phù hợp với quy mô và đặc thù của từng doanh nghiệp.

Như vậy, chuyển đổi số không chỉ là cơ hội mà còn là thách thức lớn đối với doanh nghiệp trong thời đại số. Để tận dụng tốt cơ hội này, doanh nghiệp cần có chiến lược rõ ràng, sự cam kết mạnh mẽ từ lãnh đạo và đầu tư thích đáng vào công nghệ cũng như phát triển năng lực con người.

1.2 Quản trị dựa trên dữ liệu (Data-driven Management)

Trong thời đại công nghệ số, dữ liệu đã trở thành một tài sản chiến lược, giữ vai trò then chốt trong hoạt động quản trị doanh nghiệp hiện đại. Quản trị dựa trên dữ liệu (Data-driven Management) là xu hướng ngày càng phổ biến, cho phép các nhà quản trị đưa ra quyết định chiến lược dựa trên thông tin có căn cứ thay vì dựa vào trực giác hay kinh nghiệm chủ quan. Việc ứng dụng các công nghệ như dữ liệu lớn (Big Data) và phân tích dữ liệu (Data Analytics) giúp doanh nghiệp nắm bắt hành vi khách hàng, xu hướng thị trường, cũng như đánh giá hiệu quả hoạt động nội bộ một cách nhanh chóng và chính xác (Mayer-Schönberger & Cukier, 2013).

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ đã giúp doanh nghiệp không chỉ nhìn lại quá khứ mà còn dự đoán tương lai. Dữ liệu hiện nay không đơn thuần phản ánh các sự kiện đã diễn ra, mà còn có khả năng hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đưa ra các hành động chủ động và kịp thời. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường kinh doanh cạnh tranh khốc liệt, nơi tốc độ và độ chính xác trong ra quyết định là yếu tố sống còn.

Theo một báo cáo của IBM (2021), các doanh nghiệp ứng dụng mô hình quản trị dựa trên dữ liệu có khả năng ra quyết định nhanh hơn gấp năm lần so với các doanh nghiệp truyền thống. Bên cạnh đó, McKinsey & Company (2021) cũng nhấn mạnh rằng việc khai thác hiệu quả dữ liệu có thể giúp doanh nghiệp tăng lợi nhuận từ 5% đến 10% mỗi năm. Những kết quả này đạt được nhờ tối ưu hóa chuỗi cung ứng, cải thiện chiến lược marketing thông qua cá nhân hóa, và tăng cường khả năng kiểm soát rủi ro.

Từ đó có thể thấy, quản trị dựa trên dữ liệu không còn là một lựa chọn mang tính chất thử nghiệm, mà là một yêu cầu tất yếu trong tiến trình chuyển đổi số và phát triển bền vững của doanh nghiệp. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả mô hình này, doanh nghiệp cần đầu tư đồng bộ vào hạ tầng công nghệ, nâng cao năng lực phân tích và đặc biệt là xây dựng văn hóa doanh nghiệp dựa trên việc ra quyết định từ dữ liệu minh bạch và chính xác.

1.3 Lãnh đạo kỹ thuật số (Digital Leadership)

Trong bối cảnh môi trường kinh doanh liên tục thay đổi dưới tác động của công nghệ, toàn cầu hóa và biến động thị trường, vai trò của lãnh đạo kỹ thuật số đang trở thành yếu tố then chốt quyết định sự thành công của các doanh nghiệp trong thời đại số. Lãnh đạo kỹ thuật số không chỉ dừng lại ở việc có tầm nhìn chiến lược, mà còn đòi hỏi khả năng ứng dụng công nghệ một cách hiệu quả để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi mô hình kinh doanh, cũng như nâng cao năng lực tổ chức trong việc thích ứng với các thay đổi nhanh chóng (Kane et al., 2019).

Theo nghiên cứu của MIT Sloan Management Review, các doanh nghiệp sở hữu đội ngũ lãnh đạo kỹ thuật số mạnh có khả năng chuyển đổi số thành công cao gấp ba lần so với những doanh nghiệp vẫn duy trì phong cách lãnh đạo truyền thống (Kane et al., 2019). Sự khác biệt này không chỉ đến từ khả năng tiếp cận và khai thác công nghệ, mà còn từ việc nhà lãnh đạo có thể tạo ra một tầm nhìn rõ ràng, truyền cảm hứng và dẫn dắt toàn bộ tổ chức cùng bước vào hành trình thay đổi.

Bên cạnh năng lực công nghệ, một nhà lãnh đạo kỹ thuật số cần có khả năng xây dựng và duy trì một văn hóa học hỏi liên tục trong tổ chức. Họ cần khuyến khích sự sáng tạo, chấp nhận rủi ro có kiểm soát, và tạo môi trường nơi nhân viên cảm thấy an toàn khi thử nghiệm các công nghệ hoặc phương pháp làm việc mới. Việc giảm thiểu rào cản tâm lý trong quá trình thay đổi – như nỗi sợ bị thay thế bởi công nghệ – là một nhiệm vụ quan trọng mà lãnh đạo cần thực hiện.

1.4 Mô hình tổ chức linh hoạt (Agile Organization)

Trong bối cảnh thị trường luôn biến động và áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng, sự linh hoạt (agility) đã trở thành yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp duy trì và nâng cao năng lực thích ứng. Mô hình tổ chức linh hoạt – hay còn gọi là Agile Organization – được xây dựng trên nền tảng của các nhóm làm việc đa chức năng, cấu trúc tổ chức phẳng, và cơ chế ra quyết định phân quyền. Cách tiếp cận này cho phép doanh nghiệp rút ngắn thời gian phản hồi với thay đổi từ môi trường kinh doanh và thúc đẩy tinh thần sáng tạo trong nội bộ (Rigby, Sutherland, & Takeuchi, 2016).

Ban đầu được phát triển như một phương pháp quản lý dự án trong lĩnh vực công nghệ thông tin, Agile ngày nay đã được mở rộng và ứng dụng rộng rãi trong nhiều bộ phận khác nhau như tài chính, nhân sự, và quản lý vận hành. Agile không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu suất công việc mà còn tăng tính minh bạch và khả năng cộng tác giữa các phòng ban. Theo báo cáo của Deloitte (2020), các tổ chức áp dụng mô hình Agile có thể cải thiện năng suất lao động đến 30% và tăng mức độ hài lòng của khách hàng lên đến 20%.

Tại Việt Nam, mô hình tổ chức linh hoạt đang được nhiều doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực công nghệ áp dụng hiệu quả. Các công ty khởi nghiệp như MoMo, Tiki hay Base.vn đã vận dụng linh hoạt triết lý Agile để rút ngắn chu kỳ phát triển sản phẩm, phản hồi nhanh với nhu cầu khách hàng và tối ưu hóa nguồn lực. Việc chuyển sang mô hình quản trị linh hoạt không chỉ giúp các doanh nghiệp này nâng cao khả năng cạnh tranh mà còn tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững trong tương lai.

1.5 Quản trị nguồn nhân lực số và làm việc từ xa

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, cùng với tác động sâu rộng của đại dịch COVID-19, đã thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi trong cách doanh nghiệp tổ chức và quản trị nguồn nhân lực. Một trong những thay đổi nổi bật là sự chuyển dịch sang mô hình làm việc từ xa (remote working) kết hợp với quản trị nhân sự thông qua các nền tảng kỹ thuật số. Các công cụ như hệ thống quản trị nguồn nhân lực trên nền tảng đám mây (HRM Cloud), phần mềm đánh giá hiệu suất theo thời gian thực, và các nền tảng giao tiếp nội bộ như Slack, Microsoft Teams hay Zoom đang dần thay thế phương pháp quản lý nhân sự truyền thống (Gallacher & Hossain, 2020).

Mô hình làm việc linh hoạt không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm đáng kể chi phí vận hành, như chi phí mặt bằng và hậu cần, mà còn mở rộng khả năng tiếp cận nguồn nhân lực chất lượng cao từ nhiều địa phương hoặc quốc gia khác nhau. Đặc biệt, đối với thế hệ lao động trẻ – những người đề cao sự tự chủ, linh hoạt và cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân – mô hình này trở thành yếu tố hấp dẫn trong tuyển dụng và giữ chân nhân tài.

Tuy nhiên, quản lý hiệu quả lực lượng lao động phân tán cũng đặt ra nhiều thách thức. Doanh nghiệp cần đầu tư nghiêm túc vào hạ tầng công nghệ, đảm bảo an toàn thông tin, đồng thời phát triển kỹ năng mềm cho đội ngũ lãnh đạo, đặc biệt là kỹ năng giao tiếp số, quản lý kết quả từ xa, và duy trì tinh thần đội nhóm trong môi trường làm việc không tiếp xúc trực tiếp. Theo Gallacher và Hossain (2020), năng lực lãnh đạo kỹ thuật số và khả năng thích ứng văn hóa là hai yếu tố quyết định mức độ thành công của chuyển đổi mô hình làm việc và quản trị nhân sự trong bối cảnh mới.

1.6. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp số

Văn hóa doanh nghiệp số (digital culture) là nền tảng giúp tổ chức thích nghi bền vững trong quá trình chuyển đổi. Theo Kane et al. (2019), các tổ chức thành công trong kỷ nguyên số thường có chung đặc điểm: đề cao sáng tạo, học hỏi liên tục, chia sẻ thông tin cởi mở và chấp nhận rủi ro có kiểm soát. Việc xây dựng văn hóa số cần được định hướng từ lãnh đạo cấp cao và lan tỏa đến từng cấp quản lý, nhân viên.

Tại Việt Nam, một số tập đoàn lớn như FPT, Viettel, và VinGroup đang chủ động xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số như một phần trong chiến lược dài hạn, góp phần định hình lại phong cách quản trị trong thời đại mới.

2. Thực trạng và thách thức trong quản trị doanh nghiệp thời đại số

2.1. Thực trạng

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 và sự bùng nổ của công nghệ số, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu tiếp cận và triển khai các xu hướng quản trị hiện đại như chuyển đổi số, quản trị dữ liệu, mô hình tổ chức linh hoạt (Agile), lãnh đạo kỹ thuật số và quản trị nhân sự từ xa. Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông (2023), khoảng 70% doanh nghiệp tại Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của chuyển đổi số trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh. Một số doanh nghiệp lớn và các startup công nghệ như FPT, VNPT, MoMo, Tiki đã bước đầu triển khai thành công các giải pháp quản trị dựa trên dữ liệu, trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán đám mây (Cloud) và tự động hóa.

Ngoài ra, mô hình làm việc linh hoạt và các công cụ quản trị nguồn nhân lực số cũng ngày càng phổ biến, đặc biệt sau đại dịch COVID-19. Các phần mềm quản trị nhân sự, đánh giá hiệu suất, và hệ thống quản lý công việc từ xa được nhiều doanh nghiệp sử dụng để duy trì hiệu quả vận hành và tinh thần đội ngũ trong bối cảnh làm việc không tập trung.

2.2. Thách thức

Tuy nhiên, quá trình tiếp cận và triển khai các xu hướng quản trị hiện đại vẫn còn gặp nhiều rào cản, đặc biệt ở nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Những thách thức chính bao gồm:

Thứ nhất, hạn chế về tài chính và hạ tầng công nghệ: Nhiều doanh nghiệp thiếu nguồn lực đầu tư vào hệ thống công nghệ hiện đại, nền tảng dữ liệu và các công cụ hỗ trợ chuyển đổi số.

Thứ hai, thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao: Việc thiếu các chuyên gia công nghệ, nhà phân tích dữ liệu và lãnh đạo am hiểu chuyển đổi số khiến quá trình triển khai gặp khó khăn.

Thứ ba, tư duy quản trị truyền thống và ngại thay đổi: Văn hóa doanh nghiệp cũ, tư duy "an toàn", và thiếu sự linh hoạt trong bộ máy quản lý cản trở việc tiếp cận các mô hình quản trị mới.

Thứ tư, vấn đề bảo mật và an toàn thông tin: Trong môi trường số hóa, nguy cơ rò rỉ dữ liệu, tấn công mạng và vi phạm quyền riêng tư là những rủi ro nghiêm trọng.

3. Kiến nghị nhằm thúc đẩy quản trị doanh nghiệp trong thời đại số

Để giúp doanh nghiệp vượt qua các rào cản và tận dụng hiệu quả các xu hướng quản trị hiện đại, cần có sự phối hợp giữa doanh nghiệp, nhà nước và các tổ chức đào tạo. Một số kiến nghị cụ thể bao gồm:

Một là, đối với doanh nghiệp

Xây dựng chiến lược chuyển đổi số toàn diện, tích hợp công nghệ vào tất cả các khâu vận hành, quản trị và ra quyết định.

Đầu tư vào đào tạo và phát triển năng lực số cho đội ngũ nhân sự, đặc biệt là cấp lãnh đạo và quản lý trung gian.

Thúc đẩy văn hóa đổi mới sáng tạo, khuyến khích thử nghiệm, chia sẻ tri thức và chấp nhận thất bại có kiểm soát trong quá trình đổi mới.

Ứng dụng linh hoạt mô hình tổ chức Agile, kết hợp quản trị dựa trên dữ liệu và phân quyền ra quyết định cho các nhóm làm việc.

Hai là, đối với Nhà nước

Hoàn thiện hành lang pháp lý và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, đặc biệt là SMEs.

Tăng cường đầu tư vào hạ tầng số quốc gia, kết nối thông suốt giữa các vùng miền và giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nước.

Phát triển các chương trình hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực số, hợp tác với các trường đại học và doanh nghiệp công nghệ để nâng cao năng lực số quốc gia.

Ba là, đối với các tổ chức đào tạo – nghiên cứu

Thiết kế các chương trình đào tạo thực tiễn về quản trị số, phân tích dữ liệu và lãnh đạo trong môi trường số, phù hợp với nhu cầu doanh nghiệp.

Tăng cường hợp tác giữa các viện nghiên cứu, trường đại học với doanh nghiệp, thúc đẩy chuyển giao tri thức và đổi mới sáng tạo.

Kết luận

Trong bối cảnh thế giới đang bước vào kỷ nguyên số hóa mạnh mẽ, các doanh nghiệp buộc phải thay đổi cách thức vận hành và quản trị nếu muốn duy trì năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Những xu hướng quản trị mới như chuyển đổi số toàn diện, quản trị dựa trên dữ liệu, mô hình tổ chức linh hoạt, lãnh đạo kỹ thuật số và quản trị nguồn nhân lực từ xa đang định hình lại cấu trúc và chiến lược của doanh nghiệp trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Những xu hướng này không chỉ mang lại cơ hội tối ưu hóa hiệu suất và chi phí, mà còn giúp doanh nghiệp tăng tốc độ đổi mới, nâng cao trải nghiệm khách hàng và thích ứng nhanh với những biến động khó lường của môi trường kinh doanh hiện đại.

Tuy nhiên, việc hiện thực hóa những xu hướng này không phải là điều dễ dàng. Doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm vừa và nhỏ, vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản như hạn chế về tài chính, thiếu hụt nhân sự chất lượng cao, tư duy quản trị truyền thống và nguy cơ mất an toàn thông tin trong môi trường số. Điều này đòi hỏi các nhà quản trị cần phải có tầm nhìn chiến lược, kết hợp hài hòa giữa năng lực công nghệ và năng lực lãnh đạo, đồng thời xây dựng văn hóa tổ chức cởi mở với đổi mới và học hỏi không ngừng.

Để tận dụng tối đa tiềm năng mà thời đại số mang lại, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược chuyển đổi rõ ràng, từng bước đầu tư vào hạ tầng số, công nghệ phân tích dữ liệu, và hệ thống quản trị hiện đại. Đồng thời, Chính phủ và các cơ quan quản lý cũng cần đóng vai trò kiến tạo thông qua việc hoàn thiện thể chế, hỗ trợ tài chính – công nghệ, và thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực số.

Tóm lại, xu hướng mới trong quản trị doanh nghiệp thời đại số không chỉ là sự chuyển dịch về công nghệ, mà còn là một cuộc cách mạng toàn diện về tư duy, mô hình tổ chức và phương pháp điều hành. Doanh nghiệp nào biết tận dụng và thích ứng sớm sẽ có cơ hội dẫn đầu, trong khi những đơn vị chậm chuyển mình có nguy cơ bị bỏ lại phía sau. Đây chính là thời điểm mang tính quyết định đối với tương lai của quản trị doanh nghiệp trong kỷ nguyên số.

Tài liệu tham khảo

1. Deloitte. (2020). 2020 Global Human Capital Trends: The social enterprise at work. Deloitte Insights. https://www2.deloitte.com

2. Gallacher, G., & Hossain, I. (2020). Remote work and employment dynamics under COVID-19: Evidence from Canada. Canadian Public Policy, 46(S1), S44–S54. https://doi.org/10.3138/cpp.2020-026

3. IBM. (2021). The business value of data: How organizations can drive growth and competitiveness with data-driven decision making. IBM Institute for Business Value.

4. Kane, G. C., Palmer, D., Phillips, A. N., Kiron, D., & Buckley, N. (2019). Accelerating digital innovation inside and out: Agile teams, ecosystems, and ethics. MIT Sloan Management Review and Deloitte.

5. Mayer-Schönberger, V., & Cukier, K. (2013). Big data: A revolution that will transform how we live, work, and think. Houghton Mifflin Harcourt.

6. McKinsey & Company. (2021). The data-driven enterprise of 2025. https://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-digital/our-insights/the-data-driven-enterprise-of-2025

Lê Nguyên Anh

Trường Cao Đẳng Cộng Đồng Hậu Giang

Tạp chí in số tháng 6/2025