TCDN - “Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ”, câu thơ của nhà thơ Chế Lan Viên bất chợt vang lên như thúc giục tôi tìm đến với Y Tý - nơi được mệnh danh là “vùng đất mù sương” với những cảnh mây vờn núi, suối rì rào như chốn thiên thai.

Vẻ đẹp đó càng trở nên tươi sáng, hài hòa và ấm áp hơn khi người dân nơi đây đang tích cực sản xuất để xua đi đói, nghèo và bảo tồn các giá trị truyền thống.

Sắc màu văn hóa của “vùng đất mù sương”

Đến Y Tý những ngày cuối năm, khi hơi rét đã luồn khắp các bản làng, chúng tôi mới cảm nhận được phần nào cái giá lạnh của mảnh đất nơi “địa đầu” Tổ quốc.

Tuy vậy, sự khắc nghiệt của thời tiết không thể làm phai mờ bức tranh sơn thủy đẹp đến nao lòng nơi đây, với những ruộng bậc thang đang mùa đổ nước, những dãy núi cao bồng bềnh sương khói; những suối nước réo rắt như bản giao hưởng giữa núi rừng...

Theo chân một cán bộ văn hóa xã Y Tý, chúng tôi được đi thăm biển sương và nghe kể về những nét độc đáo của mảnh đất vùng biên. Xã Y Tý nằm ở phía tây của huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, cách thành phố Lào Cai khoảng 100 km.

Đây là một thung lũng nằm ở độ cao trên 2.000m so với mực nước biển, lưng tựa vào dãy núi Nhù Cồ San, gần như quanh năm mây phủ và hiếm khi thấy được ánh mặt trời chiếu rọi trọn vẹn một ngày. Trời về trưa có chút hửng nắng, biển mây Y Tý trở nên huyền ảo đến mê người.

Bên cạnh vẻ đẹp kỳ vĩ của ruộng bậc thang, của những “bản sương giăng”, thì nơi đây, những nét văn hóa, những ngôi nhà trình tường... lại mang đến cho du khách sự gần gũi, ấm áp về cuộc sống của đồng bào nơi đây. Nhà trình tường là một kiến trúc vô cùng độc đáo của các dân tộc vùng cao ở cực Bắc của tổ quốc.

Dù nhà của người Hà Nhì, Dao, Mông có chút khác nhau, nhưng đều có điểm chung là tường dày và có cửa sổ nhỏ để giữ ấm trong những ngày đông, còn mùa hè thì lại mát. Đối với người Hà Nhì - cộng đồng dân tộc chiếm đa số tại Y Tý - “Tết tháng Hai” (tiếng Hà Nhì gọi là Lễ cúng rừng “Gạ ma do”) diễn ra vào ngày Thìn tháng Giêng âm lịch được coi là Tết truyền thống độc đáo của dân tộc này. “Gạ ma do” gần như giữ nguyên bản những nghi lễ, phong tục truyền thống lâu đời của người Hà Nhì với mong ước một năm mới mùa màng bội thu, gia đình hòa thuận.

Với những giá trị văn hóa độc đáo đại diện cho đặc trưng của vùng, thung lũng ruộng bậc thang Thề Pả ở 2 xã Y Tý và Ngải Thầu và Lễ cúng rừng “Gạ ma do” đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận xếp hạng Di tích quốc gia và Di sản văn hóa phi vật thể năm 2015. Theo cán bộ văn hóa xã Y Tý, ngoài Tết truyền thống, ngày nay, người Hà Nhì cũng đón Tết Nguyên đán như người Kinh.

Trong 3 ngày Tết, người Hà Nhì thăm hỏi, chúc Tết họ hàng, người thân và giao lưu văn nghệ trong cộng đồng. Ngoài ra, đến Y Tý không thể bỏ qua phiên chợ sáng thứ 7 hàng tuần, đặc biệt là phiên chợ ngày Tết. Đây không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, mà còn là dịp để các tràng trai, cô gái nơi đây diện những bộ trang phục truyền thống, để trao duyên và nên đôi vợ chồng. Những sắc màu thổ cẩm của các dân tộc: Mông, Dao, Hà Nhì được hòa quyện với nhau, tạo nên một bức tranh đầy sắc màu vùng sơn cước.

Tín hiệu vui nơi phên dậu của Tổ quốc

Cùng với việc bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào các dân tộc, chính quyền địa phương đã làm tốt công tác tuyên truyền, đẩy lùi các hủ tục, lạc hậu; động viên đồng bào tích cực tham gia sản xuất.

Đặc biệt, những năm gần đây, thông qua Chương trình 135, trên địa bàn xã Y Tý đã được đầu tư đường giao thông, điện lưới quốc gia, trường học, kênh mương… phục vụ cho việc phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân.

Dọc theo cung đường lên núi Nhù Cồ San khoảng 1km có đường đi vào rừng già. Nơi đây, đồng bào dân tộc đã xây dựng những cánh rừng thảo quả bạt ngàn. Nhờ có thảo quả, cuộc sống của đồng bào đã thay đổi, từ chỗ thiếu ăn đến có tiền để mua sắm, tổ chức Tết và người dân không còn bị đói.  

Ngoài diện tích trồng thảo quả lớn nhất của tỉnh Lào Cai, Y Tý còn là được biết đến là vùng trồng nhiều sâm đất (còn gọi là củ hoàng sin cô, có tác dụng bồi bổ và được dùng làm thuốc). Theo cán bộ xã, hai năm gần đây, người dân Hà Nhì đẩy mạnh trồng sâm đất để sử dụng và bán ra thị trường.

Nhằm phát triển kinh tế địa phương, góp phần xóa đói, giảm nghèo, từ nhiều năm qua, huyện Bát Xát đã khuyến khích người dân phát triển nuôi cá nước lạnh gắn với bảo vệ hệ sinh thái Khu Bảo tồn thiên nhiên Bát Xát, bước đầu đem lại hiệu quả tốt.

Nằm kề Khu Bảo tồn thiên nhiên của huyện, Y Tý cũng là một trong những xã phát huy tốt hiệu quả của mô hình nuôi cá nước lạnh, như cá tầm, cá hồi tại thôn Phìn Hồ. Bên cạnh đó, tại xã còn triển khai một số mô hình trồng rau, hoa ứng dụng công nghệ cao; trong đó, trang trại rau quả sản xuất theo quy trình VietGap của Hợp tác xã Hoa Lợi là mô hình sản xuất nông nghiệp điển hình của huyện.

Rời Y Tý khi sắc xuân đang tràn về khắp các cánh rừng, làng bản. Bồng bềnh trong sương sớm là sắc hoa đào, hoa mơ điểm xuyết, góp phần tô điểm thêm cho vẻ đẹp thiên nhiên đặc trưng của núi rừng Tây Bắc ở Y Tý.

Vẻ đẹp đó càng thêm ý nghĩa, khi cuộc sống của đồng bào nơi phên dậu của Tổ quốc đang khởi sắc từng ngày. Y Tý đang chuyển mình và sẽ sớm chứng tỏ là điểm đến du lịch, điểm sáng kinh tế của vùng Tây Bắc.