TCDN - Để khẳng định chất lượng thương hiệu cà phê Việt Nam nói chung và tăng thu nhập cho nhà nông và doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị cà phê nói riêng, phát triển cà phê đặc sản phải đáp ứng nhu cầu của thị trường về chất lượng, xác định được thị trường và coi trọng thị trường tiêu thụ nội địa.

Chỉ đạt khoảng 200 tấn cà phê đặc sản

TS. Nguyễn Quang Dũng - Viện trưởng Viện quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp cho rằng, cà phê là cây công nghiệp có giá trị kinh tế cao của Việt Nam. Diện tích cà phê Việt Nam hiện có trên 664.000ha; sản lượng cà phê đạt trên 1,5 triệu tấn/năm; trong đó, cà phê Robusta chiếm diện tích lớn (93%), còn lại là cà phê Arabica. cà phê Việt Nam đã được xuất khẩu sang 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Năm 2018, Việt Nam xuất khẩu hơn 1,8 triệu tấn với kim ngạch xuất khẩu đạt 3,5 tỷ USD, chiếm 14% thị phần và hơn 10% giá trị cà phê nhân xuất khẩu toàn cầu, đứng thứ hai sau Brazil.

Tuy nhiên, hiện tại trên thị trường cà phê toàn cầu, cà phê Việt Nam chỉ có tiếng về sản lượng, còn chất lượng chưa được thừa nhận, giá trị hạt cà phê Việt chưa được đánh giá cao. Nguyên nhân do cà phê Việt Nam chịu nhiều biến động của thị trường cà phê thế giới; cơ cấu sản phẩm cà phê có giá trị gia tăng cao vẫn còn thấp; xuất khẩu cà phê nhân chiếm 93%, còn lại là chế biến sâu.

Tại Việt Nam, sự phát triển cà phê đặc sản ở cấp địa phương đã bắt đầu từ năm 2019 với Đề án “Phát triển cà phê đặc sản Việt Nam” được triển khai thí điểm tại 8 tỉnh là Điện Biên, Sơn La, Quảng Trị, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng, tập trung vào 2 giống chính là cà phê vối và cà phê chè. Đề án nhằm cụ thể hóa phương hướng phát triển cà phê đặc sản với mục tiêu khẳng định chất lượng thương hiệu cà phê Việt Nam nói chung và tăng thu nhập cho các tác nhân tham gia chuỗi giá trị cà phê nói riêng. Đồng thời, xây dựng các phương án và định hướng phát triển cà phê đặc sản Việt Nam đến năm 2030 phù hợp với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, đáp ứng nhu cầu cà phê đặc sản ngày càng tăng ở các thị trường xuất khẩu và nội địa, góp phần phát triển bền vững, nâng cao giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh sản phẩm cà phê Việt Nam trên thị trường thế giới.

Hiện cà phê đặc sản có giá bán khá cao trên thị trường nhưng khối lượng sản xuất năm 2019 chỉ đạt khoảng 200 tấn.

Theo các chuyên gia, phát triển cà phê đặc sản cũng là mong muốn của nông dân. Thế nhưng, hiện tại, nông dân vẫn hái cà phê xanh/non nên cần khuyến khích nông dân hái chín, thu mua cà phê chín sẽ giữ được chất lượng cà phê, tạo tiền đề tốt phát triển cà phê đặc sản.

Cùng với đó, cũng cần có định nghĩa chính thống về cà phê đặc sản, phân biệt cà phê đặc sản với cà phê hữu cơ, phát triển cà phê đặc sản phải gắn với cà phê chất lượng cao, không phát triển theo số lượng mà phải đáp ứng nhu cầu của thị trường. Áp dụng đúng quy trình và tiêu chuẩn đánh giá chất lượng cà phê đặc sản của thế giới. Với chiến lược là không mở rộng diện tích trồng mới, chỉ phát triển tại các vùng có điều kiện phù hợp, trên cơ sở cải tạo các vườn cà phê hiện có và trồng tái canh đối với diện tích già cỗi, kém hiệu quả, áp dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật hiện đại trong quá trình trồng, chăm sóc, sơ chế, bảo quản, chế biến cà phê. Mục tiêu đến năm 2025, cà phê đặc sản đạt khoảng 5% tổng diện tích trồng cà phê và tăng diện tích lên 7% vào năm 2030.

Chỉ thu hoạch khi cà phê chín

Ông Nguyễn Nam Hải - Tổng Thư ký Hiệp hội Cà phê ca cao Việt Nam cho biết, khái niệm cà phê đặc sản khá đơn giản, là yếu tố cấu thành cà phê đặc sản luôn bao gồm cà phê được chăm sóc tốt, rang tươi và pha đúng cách. Đây là nền tảng để ngành cà phê đặc sản thế giới phát triển trong suốt 20 năm qua. Cụ thể hơn, cà phê đặc sản bắt đầu từ giống cây trồng, vi khí hậu, thổ nhưỡng và chăm sóc. Tiếp theo là thu hoạch và bảo quản, trái cà phê chín trên cây cà phê khỏe (với giống cà phê phù hợp thổ nhưỡng, trong điều kiện thời tiết tốt và chăm sóc cẩn thận) phải được thu hái vào đúng thời điểm chín tới, để bảo tồn tiềm năng đặc sản của hạt cà phê.

Cũng theo TS. Hải, người mua cà phê đặc sản chú trọng đến việc nhà nông có thể làm với chất lượng hạt cà phê là chỉ thu hoạch khi cà phê chín. Quá trình chế biến, đối với phần lớn cà phê đặc sản là bắt đầu đưa trái cà phê chín vào nhà máy chế biến ướt. Thời gian giữa thu hoạch và bắt đầu chế biến có thể tác động lớn tới chất lượng cuối cùng của hạt cà phê. Cà phê đặc sản phụ thuộc vào việc vận chuyển nhanh chóng cà phê từ điểm thu hoạch tới nhà máy sơ chế để bảo tồn tiềm năng đặc sản.

Sau khi loại bỏ vỏ và màng, hạt cà phê phải được sấy khô, cũng là một công đoạn quan trọng. Sấy quá nhanh hoặc quá chậm, sấy không đều, sấy rồi bị ẩm lại, không sấy đúng cách… tất cả đều sẽ phá hủy chất lượng hạt cà phê. Từ giai đoạn này, hạt cà phê phải được nghỉ ngơi trước khi trải qua bước cuối cùng của chế biến thô và chuẩn bị giao hàng. Ở giai đoạn này, độ ẩm, nhiệt độ và điều kiện container bảo quản, tất cả đều rất quan trọng. Cuối cùng, hạt cà phê phải được tách vỏ, phân loại theo cỡ và đóng gói giao hàng. Những điểm quan trọng hơn bắt đầu nảy sinh từ đây và những lỗi nhỏ trong phân loại hoặc những lỗi lớn trong đóng gói hoặc điều kiện bảo quản trước khi giao hàng đều có thể làm suy yếu tiềm năng đặc sản của cà phê...

Như vậy, phát triển cà phê đặc sản phải gắn với cà phê chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu của thị trường về chất lượng. Ở thị trường Việt Nam hiện nay, bình quân tiêu thụ 2 kg cà phê/người/năm. Do đó, phát triển cà phê đặc sản phải xác định được thị trường và coi trọng thị trường tiêu thụ nội địa. Phát triển theo chuỗi, tập trung áp dụng quy trình và tiêu chuẩn đánh giá chất lượng cà phê đặc sản của thế giới trong phát triển cà phê đặc sản cả xuất khẩu và tiêu thụ nội địa.

Thanh Liêm