TCDN - Tỷ lệ sở hữu thấp, quy trình đấu giá phức tạp, cơ chế ưu đãi hạn chế… là những nguyên nhân khiến cho các nhà đầu tư chiến lược nước ngoài chưa quan tâm nhiều đến mua phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp.

4/7 ông lớn có nhà đầu tư nước ngoài tham gia

Theo Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, trong số 7 tập đoàn, tổng công ty do Ủy ban thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu đã chính thức hoạt động theo mô hình công ty cổ phần: 2 doanh nghiệp là Tổng công ty Hàng không Việt Nam (VNA) và Tập đoàn Xăng dầu Việt nam (Petrolimex) có sự tham gia của cổ đông chiến lược nước ngoài; 2 doanh nghiệp là Tổng công ty Lâm nghiệp Việt nam (Vinafor) và Tổng công ty Lương thực miền Nam (Vinafood2) có sự tham gia của cổ đông chiến lược trong nước (CTCP Tập đoàn T&T); 3 doanh nghiệp là Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (VIMC), Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) và Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) không có sự tham gia của cổ đông chiến lược.

Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đang xây dựng dự thảo Tờ trình Chính phủ về việc phê duyệt Đề án “khuyến khích khu vực đầu tư nước ngoài mua phần vốn tại doanh nghiệp nhà nước do Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp là đại diện chủ sở hữu để góp phần cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước theo hướng nâng cao hiệu quả trên nền tảng công nghệ hiện đại, năng lực đổi mới sáng tạo, quản trị theo chuẩn mực quốc tế, hình thành đội ngũ quản lý chuyên nghiệp, có trình độ cao”.

Bên cạnh việc bán vốn cho nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) của các doanh nghiệp do Ủy ban làm đại diện chủ sở hữu, các doanh nghiệp do Ủy ban làm đại diện chủ sở hữu cũng đã bán vốn của các doanh nghiệp là công ty con, doanh nghiệp có vốn góp cho NĐTNN.

Một số trường hợp NĐTNN mua cổ phần thành công: SCIC thoái vốn tại: Vinamilk, CTCP Nhựa Bình Minh. Vinachem thoái vốn tại: Công ty TNHH 2TV Phân bón Việt Nhật, CTCP Pin Hà Nội. Petrolimex cổ phần hóa và thoái vốn cho nhà đầu tư chiến lược nước ngoài (NĐTCLNN) là Tập đoàn JXTG. Nippon Oil & Energy của Nhật Bản (nay là ENEOS Corporation). PVN cổ phần hóa và thoái vốn cho NĐTNN tại: Tổng công ty Dầu Việt Nam, Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam, Công ty TNHH MTV Lọc - Hóa dầu Bình Sơn, Công ty TNHH Hóa dầu Long Sơn. VNA cổ phần hóa và thoái vốn cho NĐTCLNN là ANA Holdings Inc. (Nhật Bản). Vinacafe thoái vốn tại CTCP Vinacafe Biên Hòa.

Tuy nhiên, một số trường hợp NĐTNN mua cổ phần không thành công: VNR: Việc triển khai cổ phần hóa Công ty TNHH MTV Xe lửa Gia Lâm và Công ty TNHH MTV Xe lửa Dĩ An đã không đạt được thỏa thuận với Tập đoàn Jin Xin (Trung Quốc) do vướng mắc về ngành nghề, tỷ lệ sở hữu và vấn đề nhà đất. 

Trong giai đoạn tìm kiếm NĐTCLNN tại EVNGENCO3 năm 2018, EVNGENCO3 đã tìm được 4 NĐTNN đáp ứng tiêu chí. Tuy nhiên do khó khăn, vướng mắc (chưa có hướng dẫn về Quy chế đấu giá NĐTCL, thời gian diễn ra gấp nên NĐTCL không có đủ thời gian để nghiên cứu và đánh giá toàn diện về doanh nghiệp, do đó các NĐTCL chưa đưa ra quyết định đầu tư) nên việc tìm kiếm NĐTCL đã không thành công.

Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cho hay, việc tham gia của NĐTCL đã khẳng định được hiệu quả. Cụ thể, Petrolimex đã trở thành doanh nghiệp đại chúng quy mô lớn thuộc top VN30; cơ cấu cổ đông hiện tại có hơn 100 quỹ, tổ chức nước ngoài; vốn hóa thuộc nhóm các công ty lớn nhất sàn chứng khoán Việt Nam.

Việc lựa chọn được nhà đầu tư chiến lược nước ngoài là ANA giúp VNA nâng cao vị thế, uy tín, hình ảnh, giá trị thương hiệu của VNA cũng như mở rộng các cơ hội tốt hơn khi tiếp cận nguồn vốn từ thị trường vốn, thị trường chứng khoán. Việc ANA trở thành cổ đông chiến lược đã góp phần cải thiện tình hình tài chính của VNA, nhưng những lợi ích hai bên nhận được từ hợp tác chiến lược đóng vai trò quan trọng và lâu dài.

Bên cạnh các doanh nghiệp do Ủy ban làm đại diện chủ sở hữu, Ủy ban đã nghiên cứu trường hợp của Tổng công ty cổ phần Bảo hiểm Bưu Điện (doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa). Tổng công ty cổ phần Bảo hiểm Bưu Điện (PTI) sau hơn 5 năm từ khi có sự tham gia của cổ đông chiến lược Dongbu (DB Insurance) đã có sự phát triển vượt bậc về doanh thu, mức trả cổ tức, năng lực tài chính, xếp hạng doanh nghiệp, quản trị hiện đại.

Tỷ lệ sở hữu thấp

Theo đánh giá của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, việc thu hút các nhà đầu tư chiến lược nước ngoài tham gia mua phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp vẫn còn tồn tại một số hạn chế như: các trường hợp thoái vốn chưa thực sự nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà đầu tư; một số trường hợp có nhà đầu tư nước ngoài quan tâm nhưng quá trình mua, bán vốn lại không thành công.

“Thực tế trong quá trình triển khai đã có nhiều nhà đầu tư mặc dù rất quan tâm nhưng đã rút lui khỏi quá trình chào bán vì lý do thiếu thời gian tiến hành soát xét doanh nghiệp, không đủ thời gian để thực hiện các thủ tục nội bộ để xem xét, trình phê duyệt, ra quyết định đầu tư”, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cho hay.

Một số doanh nghiệp có sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài nhưng với tỷ lệ sở hữu thấp, với vai trò là nhà đầu tư tài chính (không phải là nhà đầu tư chiến lược), không đủ điều kiện chi phối, không tham gia hoặc ít có ảnh hưởng trong công tác điều hành, hạn chế trong việc cải thiện, chuyển giao công nghệ tiên tiến, không mang lại hiệu quả như kỳ vọng.

Bên cạnh đó, hiện nay, pháp luật về lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, bao gồm cả nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài, tham gia mua cổ phần của doanh nghiệp cổ phần hóa được quy định tại Nghị định số 126/2017/NĐ-CP ngày 16/11/2017 của Chính phủ; chưa có quy định tách bạch đối với trường hợp lựa chọn NĐTCLNN tham gia mua cổ phần của doanh nghiệp cổ phần hóa, thoái vốn.

Ngoài ra, pháp luật về lựa chọn nhà đầu tư chiến lược mới chỉ tập trung vào việc quy định nghĩa vụ, trách nhiệm mà nhà đầu tư phải thực hiện, chưa quy định về những quyền lợi, lợi ích và cơ chế hoạt động cho nhà đầu tư.

Các quy định về ưu đãi đầu tư tại Luật Đầu tư năm 2020 hiện nay mới quy định về ưu đãi đầu tư đối với hình thức đầu tư dự án hoặc đầu tư thành lập doanh nghiệp có ngành nghề được ưu đãi; chưa có các quy định ưu đãi đầu tư đối với hình thức đầu tư mua cổ phần của các doanh nghiệp cổ phần hóa, thoái vốn. Việc này làm hạn chế sự quan tâm của NĐTCLNN đối với hình thức đầu tư mua cổ phần của các doanh nghiệp cổ phần hóa, thoái vốn, đặc biệt là các doanh nghiệp có tình hình tài chính khó khăn, hoạt động sản xuất, kinh doanh không hiệu quả và cần sự tham gia của NĐTCL để thực hiện tái cơ cấu.