TCDN - Thảo luận tại hội trường về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), các đại biểu quốc hội nhấn mạnh, việc áp dụng lộ trình tăng thuế đột ngột và sốc tại một số quốc gia đã dẫn đến sự gia tăng mạnh mẽ của thuốc lá nhập lậu, làm suy giảm doanh thu thuế và ảnh hưởng đến người tiêu dùng.

Trước đó, tại cuộc họp của Thường trực Chính phủ vào tháng 8 vừa rồi, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nhấn mạnh, thuế TTĐB cần hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và người dân, nhà nước không thất thu thuế; hài hòa giữa mục tiêu thúc đẩy sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội và mục tiêu hạn chế được mặt tiêu cực từ việc tiêu thụ các mặt hàng này, bảo vệ sức khỏe người dân.

Tăng sốc sẽ đạt mục tiêu nếu làm tốt chống buôn lậu

Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình) cũng nhất trí với chủ trương tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá vì đây là mặt hàng có hại cho sức khỏe, không khuyến khích sử dụng. Tuy nhiên ông cũng đề nghị cần xem xét thận trọng, căn cứ vào tình hình thực tiễn hiện nay của nước ta để cân nhắc, tính toán kỹ về mức tăng và lộ trình tăng phù hợp nhằm bảo đảm tính hiệu quả của chính sách và đạt được mục tiêu chúng ta đề ra.

Ông phát biểu và cho biết thêm việc tăng thuế ở mức cao hay còn gọi là tăng sốc sẽ đạt được mục tiêu giảm cầu nếu chúng ta làm tốt công tác chống buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, nếu chưa thể làm tốt công tác chống lậu thì hậu quả lại rất tai hại và mục tiêu giảm cầu không đạt được.

Theo đại biểu Cường, kinh nghiệm thế giới đã cho thấy điều này, nhiều nước sau tăng sốc thuế thì buôn lậu đã tăng hơn gấp 2-3 lần hoặc có những nước có những quy định rất cực đoan, để lại những hệ lụy nghiêm trọng cho xã hội do tình trạng buôn lậu, do sản xuất chui...

Buôn lậu thuốc lá là siêu lợi nhuận vì trốn tất cả các khoản thuế cộng vào khoảng hơn 400-500%. Do lợi nhuận chỉ xếp sau ma túy nên nhiều đối tượng bất chấp pháp luật buôn lậu thuốc lá, tăng thuế sốc sẽ làm buôn lậu thuốc lá phát triển. Hiện nay, công tác chống buôn lậu thuốc lá đã được tăng cường, đạt một số kết quả nhưng vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế.

Thuốc lá lậu vẫn còn tràn lan, công khai, dễ mua. Công tác đấu tranh gặp khó khăn do nước ta có đường biên giới trên biển và đất liền dài, do lợi nhuận cao nên buôn lậu ngày càng tinh vi, manh động, nhiều thủ đoạn, lực lượng chống buôn lậu mỏng, trang thiết bị chưa đáp ứng yêu cầu, dân cư biên giới còn khó khăn về kinh tế nên nhiều người dễ tham gia buôn lậu thuốc lá, pháp luật xử lý vi phạm còn bất cập... Những hạn chế này không thể một sớm một chiều khắc phục ngay được mà đòi hỏi phải có quyết tâm cao, phải đầu tư nguồn lực và có thời gian nhất định.

Trước đây, việc tăng thuế với mức độ hợp lý có thể không dẫn đến việc tăng quá cao buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, ở lần này việc tăng thuế sốc chưa có tiền lệ, trong khi công tác chống lậu chưa đáp ứng yêu cầu sẽ là vấn đề phải hết sức cân nhắc để tránh những hệ lụy vô cùng tai hại của gia tăng buôn lậu thuốc lá. Đó là giá thuốc lá tăng sốc sẽ dẫn đến nhiều người tìm đến thuốc lá lậu giá rẻ, có sẵn, dễ tiếp cận trên thị trường, không được kiểm soát chất lượng, không có cảnh báo nguy hại cho sức khỏe, v.v. Như vậy, mục tiêu giảm cầu không đạt được, mà mục tiêu bảo vệ sức khỏe cho người dân càng không đạt được.

Thứ hai, doanh nghiệp thuốc lá trong nước hầu hết là doanh nghiệp Nhà nước. Mức tăng thuế tuyệt đối tác động lớn nhất từ các sản phẩm thuốc lá phân khúc giá rẻ, giá trung bình mà chủ yếu là của các doanh nghiệp trong nước sẽ dẫn đến các doanh nghiệp này gặp khó khăn, thậm chí đóng cửa. Hiện nay, các doanh nghiệp này đóng góp 19.000 tỷ đồng/năm vào ngân sách nhà nước. Chỉ riêng Vinataba đã đứng thứ 6 trong 10 doanh nghiệp nhà nước nộp ngân sách lớn nhất Việt Nam. Tất nhiên, chúng ta không đánh đổi lợi nhuận do thuốc lá mang lại với sức khỏe con người, với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, nếu thuốc lá lậu phát triển thì ngân sách Nhà nước thất thu, nguồn lợi đó sẽ vào túi bọn buôn lậu trong khi chúng ta vẫn không đạt được mục tiêu giảm cầu, rủi ro cho sức khỏe người dung từ các sản phẩm nhập lậu là rất lớn vì không được kiểm soát chất lượng, không có cảnh báo sức khỏe cũng như không tuân thủ bất kỳ tiêu chuẩn nào ... Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nhà nước sẽ khó khăn, đóng cửa, sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới việc làm, thu nhập của hơn 10.000 lao động tại các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá và 90.000 nông dân trồng nguyên liệu thuốc lá. Chưa kể đến buôn lậu thuốc lá gia tăng sẽ dẫn đến hình thành các băng đảng tội phạm gây mất an ninh, trật tự, v.v.

Đồng tình với ý kiến trên, Đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng (Đồng Nai) cũng nhấn mạnh, khi tăng mạnh thuế đối với thuốc lá hợp pháp thì thuốc lá nhập lậu với lợi thế về giá cả và lợi nhuận quá cao do không phải đóng thuế sẽ càng có cơ hội phát triển. Hiện nay, các nước có cùng biên giới với Việt Nam không có chính sách kiên quyết như tại Việt Nam, đường biên giới chúng ta lại trải dài hơn 4.600 cây số và việc quản lý phòng, chống thuốc lá trong thời gian vừa qua đã có nhiều thành tích, tuy nhiên vẫn chưa hữu hiệu. Các yếu tố này cộng hưởng với mức thuế tăng quá cao sẽ làm cho tình trạng nhập lậu thuốc lá diễn biến phức tạp.

Thận trọng với lộ trình tăng thuế để hài hòa các mục tiêu

Cũng tại buổi thảo luận ở hội trường về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) ngày 27/11, Đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai) cũng nêu ý kiến: “Thuế là liên quan đến tài chính. Tôi đề nghị chúng ta phải rà soát, đánh giá, nhất là tác động đối với môi trường kinh doanh và doanh nghiệp. Nếu chúng ta tăng thuế gấp và sốc sẽ tác động ngay đối với doanh nghiệp và môi trường kinh doanh.” Đại biểu An cũng cho hay còn nhiều công cụ khác để giải quyết vấn đề sức khỏe hay môi trường.

Hiện nay, với đề xuất mới từ Bộ Tài chính, đó là phương pháp tính trên thuế suất 75% cộng với mức thuế tuyệt đối tăng cao hàng năm trong vòng 4 năm là mức tăng sốc. Quy định này, theo ông An, dẫn đến giá thuốc lá tăng quá cao, sẽ kích thích cho buôn lậu, ảnh hưởng đến cả vấn đề an ninh, trật tự.

“Vì vậy tôi đề nghị phải cân nhắc lại lộ trình cho hợp lý để chúng ta vừa thu được ngân sách, vừa bảo đảm cho doanh nghiệp có môi trường hoạt động, vừa không ảnh hưởng đến người dân làm trong lĩnh vực nông nghiệp và đặc biệt tránh kích thích cho buôn lậu, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự”, đại biểu An cho hay.

Nếu tăng mạnh thuế đột ngột mục tiêu giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá sẽ khó đảm bảo khả thi vì người tiêu dùng vẫn có cơ hội sử dụng thuốc lá lậu với giá cạnh tranh hơn rất nhiều dù chất lượng và thành phần trong thuốc lá lậu không được kiểm soát.

Vì thế, Đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng (Đồng Nai) cũng đề xuất việc áp dụng mức thuế TTĐB lần này không nên đột ngột và mỗi lần tăng phải có khoảng cách thời gian ít nhất là 2 đến 3 năm như đã từng thực hiện trong giai đoạn trước đây.

Trước đó trong một tọa đàm, ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, nhấn mạnh việc tăng thuế đột ngột có thể gây bất ổn trong ngành, đặc biệt khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh sẽ thúc đẩy buôn lậu thuốc lá tăng phi mã-. “Chúng tôi cho rằng phương án tăng thuế phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay là áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần. Hiệp hội đề xuất tăng 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường.”

Từ những phân tích trên của các Đại biểu Quốc hội và đại diện Hiệp hội có thể thấy cần cân nhắc kỹ hơn về mức tăng và lộ trình tăng thuế TTĐB để điều chỉnh tăng thuế một cách hợp lý, kết hợp với tuyên truyền Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá thì mới có thể hài hòa các mục tiêu mà Chính phủ đã đề ra.